1. Nghĩa của hai chữ Thụy du

Theo nghĩa Hán Việt, Thụy 睡: giấc ngủ, thí dụ “thụy y” 睡衣 quần áo ngủ. Du 遊: Đi. Đi từ nơi này qua nơi khác.

Vậy "Thụy du" 睡 遊: Đi trong khi ngủ, mộng du. Mộng du là tình trạng đi trong giấc ngủ (Sleepwalking). Đây là một loại rối loạn giấc ngủ có nhiều khi nguy hiểm, nó là chứng bệnh Somnambulism.

- Khúc Thụy du là khúc hát khi mộng du, nếu xét theo nghĩa Hán Việt.


Võ sư Hạ Quốc Huy và nhà thơ Du Tử Lê 1973

2. Về bài thơ Khúc Thụy Du

“Khúc Thụy du” ra đời trong hoàn cảnh nào?

Bài thơ Khúc Thụy Du được Du Tử Lê sáng tác vào năm 1968, với nguồn cảm hứng tình yêu của ông với một cô sinh viên ngành dược.

Du Tử Lê đã kể lại:

Vào tháng 3 năm 1968, mối tình của ông với cô sinh viên trường dược tên Thụy Châu vừa chớm nở, thì chiến trận xảy ra. Là phóng viên chiến trường nên ông phải đi theo dõi một trận đánh ở ngoại ô Sài Gòn (đường ra Quang Trung) . Ông đã chứng kiến cảnh chết chóc, thịt nát xương tan đến rợn người. "Tôi thấy những xác chết, những cánh tay, những phần thân thể bị văng lủng lẳng trên các dây điện. Tôi cũng nhìn thấy những con chó hoang, vì chủ đã bỏ đi lánh nạn, gặm những khúc xương người. Tôi bị chấn động trước cảnh tượng này và làm ra bài thơ." - Du Tử Lê.

Tháng 4-1968, khi tờ Văn được xuất bản trở lại, tòa soạn đề nghị ông gửi thơ để đăng và ông đã gởi đó.

Ông đã lấy tên đệm của người yêu (là vợ ông sau này) là "Thụy", ghép với chữ đầu trong bút danh của mình là "Du" làm nhan đề cho bài thơ: “Khúc Thụy Du”. Về mối tình cùng hôn cuộc này, đích thân Du Tử Lê so sánh "như một cộng nghiệp, hay chung một tai họa, một tuyệt lộ".

Ông nói với Trần Phong Giao, tạp chí Văn:

- "Khúc Thụy Du là một bài thơ mới về chiến tranh. Nó hoàn toàn không phải là một bài thơ tình. Tình yêu trong Khúc Thụy Du của tôi chỉ là một điểm xuyết thôi. Tôi đặt vấn đề là trong một cuộc chiến tranh như vậy, chết chóc như vậy, thì tình yêu nó sẽ như thế nào, nó sẽ thảm hại ra làm sao, và cuối cùng vẫn là định mệnh con người, cuộc sống của con người nó hoàn toàn vô nghĩa, nên bài thơ mới mở đầu bằng câu "hãy nói về cuộc đời khi tôi không còn nữa."

Bài thơ khi được viết ra dài trên 100 câu. Nhưng khi đăng, tạp chí Văn cắt bỏ gần 1/3 bài. Ngay chính tác giả cũng không còn bản gốc mình viết tay khi đó. Sau này, in trong các tập đành phải lấy theo bản bị cắt bỏ này.



3. Về bài nhạc Khục thụy du

Đến khi nhạc sĩ Anh Bằng phổ nhạc (năm 1985) thì "Khục thụy du" mang đậm dấu ấn về tình yêu.

Có sự khác biệt nhau giữa bài thơ và bài nhạc:

- Nếu như bài thơ Khúc thụy du là mô tả những nỗi ám ảnh sống chết, tiếng kêu đau thương của con người, thì bài hát Khúc thụy du mang đậm dấu ấn về tình yêu, với cách đặt vấn đề mang màu sắc triết luận và những câu hỏi đặt ra không nhằm hay không mong câu trả lời. “Hãy nói về cuộc đời/ Khi tôi không còn nữa/ Sẽ lấy được những gì/ Về bên kia thế giới/ Ngoài trống vắng mà thôi”.

Nhạc sĩ Anh Bằng đã khéo léo rút tỉa những câu định đề của bài thơ, chuyển sang trạng thái tình yêu, thay vì đi sâu vào thân phận chiến tranh như bài thơ gốc. Ví dụ rõ ràng nhất là hình ảnh chim bói cá: Hình ảnh chim bói cá trong bài thơ là sự mở để đi sâu vào vô vàn hình ảnh người chết phía tiếp sau. Còn trong bài hát nó là sự nối tiếp của tình yêu, làm rõ cho tình yêu trong cuộc đời.

Bài thơ gốc của Du Tử Lê đi sâu vào thân phận chiến tranh, còn ca khúc khi được Anh Bằng phổ nhạc, đã khắc họa tình yêu trong cuộc đời. "Nhạc sĩ Anh Bằng chỉ lọc, lựa một số câu thơ liên quan tới tình yêu mà không lấy một câu thơ nào nói cụ thể về chiến tranh, chết chóc... Chết chóc hay chiến tranh được hiểu ngầm, như một thứ background mờ nhạt.” - Du Tử Lê

Sự chuyển từ thơ sang nhạc của nhạc sĩ Anh Bằng có nhiều người phản đối, nhưng cũng có nhiều người đồng tình.

- Phản đối vì bài hát đã giản lược phần quan trọng nhất của bài thơ: là thân phận con người, chỉ nhấn vào khía cạnh tình yêu, một khía cạnh rất nhỏ.

- Đồng tình vì khi chỉ còn tình yêu, bài hát không nặng nề, u ám, dễ dàng đi vào lòng người do đó được lan truyền rộng rãi hơn.

Mặc dù bài hát “Khúc Thụy Du” rất nổi tiếng, nhưng Du Tử Lê bảo ông chỉ ưng ý về giai điệu, chứ không hài lòng về nội dung. Trong một cuộc phỏng vấn của Trung tâm Asia, khi ca khúc đã nổi danh, Du Tử Lê đã nói ông không nghĩ thơ của ông thích hợp với Anh Bằng, vì trong cái nhìn của ông, Anh Bằng thích hợp với các bản nhạc, bài thơ có tính chất phổ thông, còn “Khúc Thụy Du” không phải là thơ tình, tình yêu chỉ là một gam màu nhạt trong tổng thể của bài thơ. Tuy nhiên, ông cũng cám ơn Anh Bằng đã chắp thêm đôi cánh cho bài thơ đến với mọi người.


4. Vài hàng về bút hiệu Du Tử Lê

- Thi sĩ Du Tử Lê tên thật là Lê Cự Phách, sinh năm 1942 tại huyện Kim Bảng, tỉnh Hà Nam, qua đời vào ngày 7 tháng 10 năm 2019 tại nhà riêng ở Garden Grove, California, USA.

- Về bút hiệu, ông tâm sự: “Tôi thích một bài thơ Đường, nhan đề là “Du Tử ngâm” (tác giả Mạnh Giao*- NL). Du Tử là đứa con xa mẹ và tôi họ Lê nên “Du Tử Lê” có nghĩa là đứa con xa mẹ dòng họ Lê. Và chính thức dùng bút hiệu Du Tử Lê. Vì tôi yêu mẹ tôi lắm. Góa bụa khi rất trẻ, bà ở vậy nuôi các con. Khi tôi bắt đầu nổi tiếng, được báo chí, họ hàng nhắc tới thì mẹ tôi chỉ thốt lên: “Ôi giời ơi, văn chương gì chú ấy, người thì lẻo khẻo, mà chỉ thấy hút thuốc lá nhiều.” – Du Tử Lê



Nguyên Lạc