(Minh họa: dan-smedley-unsplash)
Có phải tiền tip (tiền boa) ở Mỹ đang vượt ra ngoài tầm kiểm soát? Chính xác! Nhiều người tiêu dùng đã xác nhận như vậy.

Khi tiền tip đã trở thành gánh nặng!!
Trên khắp Hoa Kỳ này, có một hiện tượng gọi là "thất vọng trong im lặng" khi mà mọi người tiếp tục thực hiện một cử chỉ quen thuộc lâu đời đến nỗi đã trở thành lối sống khó bỏ: "tiền boa"(tip). Nhưng phong cách được xem như là "sự hào phóng đáng yêu" này đang có rất nhiều người phàn nàn là đã "đánh cắp tính tự nguyện" trong cách xử sự trong đó!

Một số người tiêu dùng có phần chán nản với thói quen truyền thống đã bị biến tướng này khi họ lên các mạng xã hội để chia sẻ, luận bàn về các yêu cầu xin tiền tip giống như kiểu bị ép buộc quá đáng tại các điểm bán thức ăn nhanh (fast-food) theo dạng "Drive-Thru" trong đó yếu tố phục vụ của người đứng bán hàng chỉ là chuyện quá nhỏ bé. Trong khi một số người khác lại than phiền vì họ đã quá mệt mỏi với yêu cầu "Hãy để lại tiền tip" khi chỉ mua có một miếng bánh muffin hoặc mua nhanh một tách cà phê thông thường tại tiệm bánh trong khu phố họ đang sống.

Những gì tiếp theo của thói xin xỏ tiền tip kiểu này? Họ đang tự hỏi và đã tự trả lời: Đó là tiền tip cho bác sĩ và nha sĩ? Khi có nhiều nơi buôn bán kinh doanh áp dụng các phương thức thanh toán qua kỹ thuật số, khách hàng tự động được nhắc nhở nên để lại tiền boa, có khi cao đến 30% trên hóa đơn ở cả những nơi họ không thường xuyên lai vãng. Nhiều người cho rằng, hiện nay tiền tip đã trở nên gánh nặng và ngốn vào ngân sách gia đình nhiều hơn khi giá của các mặt hàng đang tăng vọt do mức lạm phát (dù lạm phát đã giảm xuống còn 6.5% trong háng Mười Hai năm rồi, nhưng vẫn còn cao).

"Đột nhiên, những màn hình nhắc đến tiền tip lại xuất hiện ở mọi nơi chúng ta đến, cả trên các đơn đặt hàng trực tuyến. Tôi sợ việc này không có kết thúc mà sẽ lan rộng đến cả những nơi lẽ ra không nên xuất hiện", chuyên gia Thomas Farley, người đánh giá toàn bộ những gì đang xảy ra trong thế giới tiêu dùng là "một cuộc đột nhập của tiền tip!".

Không giống như các hộp đựng tip mà người đi mua sắm có thể dễ dàng bỏ qua nếu họ không có sẵn tiền lẻ, các chuyên gia cảnh cáo: "Những yêu cầu xin xỏ tiền tip hiện trên màn hình lại rất khác. Chúng có thể tạo ra áp lực lớn nhỏ nào đó và khó có thể bỏ qua được. Việc mà bạn cho nhiều hoặc không cho tiền tip sẽ dễ bị phát hiện ra vì bất cứ ai có thể đứng đủ gần để liếc nhìn vào màn hình, kể cả chính các nhân viên làm việc ở đó".

Tuy nhiên, không thể chối cải được là đối với nhiều người phục vụ, tiền tip là một khoản thu nhập quan trọng. Theo hãng tin AP kể lại, Dylan Schenker 38 tuổi, làm việc trong ngành dịch vụ được khoảng 18 năm và kiếm được tiền tip khoảng 400 USD/một tháng, một số tiền bổ sung đáng kể cho mức lương 15 USD/một giờ của anh trong công việc của một barista tại cửa hiệu Café ở Philadelphia nằm trong một nhà hàng.
Hầu hết tiền tip đến từ những khách gọi đồ uống cà phê tại chỗ hoặc đặt hàng qua mạng. Tiền tip đã giúp cho anh trang trải tiền thuê hàng tháng và giảm bớt đi gánh nặng trong khi anh đi học thêm sau đại học. Schenker cho biết: "Thật khó mà thông cảm với những người tiêu dùng có dư tiền uống tách cà phê đắt tiền nhưng lại không sẵn sàng cho tiền boa". Anh thú nhận rằng, mình thường bị "xuống tinh thần" khi thấy khách không bỏ lại bất cứ thứ gì thêm ngoài số tiền phải trả.


(Minh họa: blake-wisz-unsplash)

Thói quen cho tiền tip khó có thể biến mất
Theo lẽ thường tình, người tiêu dùng thường cảm thấy… tự hào mình là người tốt khi họ đến những nơi như nhà hàng (thường trả cho nhân viên mức lương thấp chỉ bằng lương tối thiểu) với hi vọng là sẽ giúp những người làm việc ở đây dễ thở hơn với khoản tiền tip mà họ đã đóng góp.

Nhưng các học giả nghiên cứu chủ đề về tiền tip này có cho biết, nhiều người tiêu dùng hiện cảm thấy bị nhiều áp lực từ các yêu cầu cho tiền boa tự động (mà không phải do tự nguyện) tại các cửa hàng cà phê và các quán ăn nhanh (fast-food), nơi mà lương nhân viên không bao giờ dưới mức lương tối thiểu và những thứ họ đang phục vụ cho khách cũng rất hạn chế. Nói chung là khách không cần đến sự "trợ giúp" nào của họ, cho nên chuyện cho tiến tip ở đây không được người đến mua bận tâm.

Suy nghĩ chung của người khách đến đây là không thích nhắc đến tiền tip, đặc biệt là nhắc theo lối bắt buộc. Một số yêu cầu về tiền tip cũng xảy ra những nơi "không đáng" khác. Clarissa Moore, 35 tuổi làm công việc giám sát viên tại một công ty cung cấp tiện ích ở tiểu bang Pennsylvania, nói thẳng:

"Gần đây, ngay cả công ty thế chấp của cô cũng đề nghị xin tiền tip! Thông thường, tôi rất vui khi để lại một khoản tiền boa tại các nhà hàng, và đôi khi tại cả các cửa hàng cà phê và những nơi phục vụ thức ăn nhanh khác khi thấy nhân viên làm việc tốt. Nhưng đó là sự tự nguyện. Tôi tin rằng người tiêu dùng không nên được yêu cầu cho tiền tip tại bất cứ nơi nào mà họ đến. Đó là thứ mà họ không hề mong đợi. Điều này chỉ làm cho họ thêm bực mình và khó chịu. Họ cảm thấy phải trả thêm tiền cho một thứ mà họ thực sự không muốn trả, đặc biệt là khi không có sự chuẩn bị trước".

Trong cuốn Emily Post’s Etiquette, hai tác giả Lizzie Post và Daniel Post Senning có khuyên người tiêu dùng: "Tùy thuộc vào bối cảnh thực tế để bạn cho tiền boa tại quán cà phê hoặc dịch vụ thức ăn nhanh. Người tiêu dùng không nên cảm thấy bị xấu hổ khi boa số tiền thấp nhất và cũng không cần phải giải thích gì nếu không muốn cho".

Có những thời điểm mà việc cho tiền tip không làm người tiêu dùng khó chịu, chẳng hạn thời gian xảy ra đại dịch COVID-19. Michael Lynn, giáo sư chuyên khoa về ngành Hành vi Tiêu dùng tại Đại học Cornell, có nói: "Người tiêu dùng thường cho tiền tip hào phóng hơn trong những ngày đầu của đại dịch để thể hiện sự hỗ trợ cho các nhà hàng và các nơi kinh doanh bị cơn dịch này làm điêu đứng. Họ thực sự muốn giúp đỡ và cảm thông với những ai chấp nhận làm việc tại những nơi dễ bị lây nhiễm virus này".

Theo Square, một trong những công ty lớn về việc thanh toán qua kỹ thuật số cho biết: "Tiền tip tại các nhà hàng đầy đủ dịch vụ đã tăng lên 25.3% trong Quý III 2022, trong khi tiền tip tại cửa hàng bán thức ăn nhanh hoặc dịch vụ giao hàng theo đơn tăng lên 16.7% so với cùng thời điểm năm 2021". Số liệu do Square cung cấp cho thấy sự tăng trưởng liên tục về vấn đề tiền tip kể từ năm 2019. Khi các yêu cầu tiền boa được phổ biến rộng rãi hơn, một số nơi kinh doanh còn đưa nó vào các thông báo tuyển dụng để thu hút nhiều công nhân hơn dù rằng tiền tip chỉ là bổ sung thêm chớ không có cố định như tiền lương.

Quyền được tip và quyền từ chối cho tip

Vào tháng Mười Hai 2022, hệ thống Starbucks đã triển khai việc tùy chọn cho tiền boa trong các giao dịch qua thẻ tín dụng và thẻ ghi nợ tại những cửa hàng của mình, theo lời đề nghị từ phía nghiệp đoàn nhân viên làm việc theo giờ của công ty. Kể từ đó, phát ngôn viên của Starbucks cho biết, có gần một nửa các giao dịch qua thẻ tín dụng và thẻ ghi nợ gồm có cả tiền tip (không kể tiền boa bằng tiền mặt và chuyển thẳng vào ứng dụng Starbucks) và số tiền này được chia ra dựa trên số giờ làm việc của các nhân viên.

Ông Karabas, giáo sư ở đại học Murray State có nhận định: "Một số khách hàng, chẳng hạn những người từng làm việc trong ngành dịch vụ trước đây sẵn sàng boa cho cả các nhân viên tại những dịch vụ ăn uống nhanh và họ không hề thấy khó chịu với yêu cầu xin tiền tip tự động. Nhưng đối với những người khác, cuộc nghiên cứu cho thấy, họ ít có khả năng sẽ quay lại một nơi dịch vụ ăn uống nếu tại đây họ bị các yêu cầu về tiền tip gây ra khó chịu.

Hoá đơn tính tiền cũng có thể tác động đến các phản ứng của khách hàng. Ông Karabas cho biết, trong cuộc nghiên cứu của ông với các học giả khác, ông nhận thấy khi hoá đơn tính tiền tương đối cao, người tiêu dùng không còn cảm thấy bị khó chịu nếu được yêu cầu về tiền boa nữa.

"Quán cà phê chỉ nên yêu cầu khoản tiền boa 20% khi khách mua bốn, năm ly cà phê, chứ không phải một ly nhỏ với giá 4 USD. Dù sao, người tiêu dùng vẫn có thể tiếp tục từ chối yêu cầu tiền boa bất kể số tiền là bao nhiêu mà không cần giử sĩ diện như nhiều người đã từng làm", ông này nói.

Mike Janavey, một người chuyên thiết kế giày dép và quần áo sống ở thành phố New York, cho biết: "Nếu nơi kinh doanh đã trả lương cho nhân viên và các khoản phúc lợi khác rồi thì cũng không nên ép người tiêu dùng phải trả thêm tiền cho nhân viên của họ dưới hình thức tiền boa này".