San Francisco giống như một tấm postcard từ tương lai của loại "xe không người lái" (autopilot cars). Những chiếc xe hơi có gắn camera nhưng không có ai bên trong đang gây ra kẹt đường, khiến cho người dân ở đây thấy tức giận nhưng các du khách có người lại thấy thích thú.

"Sống chung với lũ"
Khi sương mù dày đặc đang bao phủ, một nét đặc trưng của khu dân cư Balboa Terrace trong ngày thứ Ba tuần trước, có năm chiếc SUV màu trắng giống hệt nhau bỗng dừng lại. Đó là những chiếc Jaguar I-PACE chạy điện của công ty Waymo thuộc công ty mẹ là Google, vì bối rối do sương mù, nên tìm cách tấp vào bên lề, chờ sương mù tan, nên đã gây ra một vụ kẹt cứng đường. Vấn đề ở đây là chẳng có một ai bên trong để cho các tài xế khác hét vào mặt cho. Vì chúng là loại xe tự hành chạy bằng software điều khiển.

Đó chỉ là một ngày trong vài tháng vừa qua, khi cuộc sống của người dân San Francisco bị đảo lộn, vì sự gia tăng đột ngột của những chiếc xe không người điều khiển chạy trên các đường phố.

Waymo và Cruise thuộc quyền sở hữu của General Motors(GM) là một trong số các công ty đang thử nghiệm kỹ thuật lái tự hành (autopilot) tại thành phố cảng này, vốn đã khá chật chội và đông đúc này. Những chiếc xe hơi được huấn luyện cách đi chung đường với con người để thích nghi với các tình huống khó đoán trong thế giới thực tế. Xe tự lái đã được thử nghiệm ở San Francisco kể từ năm 2018, nhưng chỉ trong giới hạn. Nay chúng mới được phép chạy trên đường vào ban ngày mà không cần có người đi theo giám sát an toàn (tức các tài xế được trả tiền ngồi vào ghế để phản ứng kịp thời nếu có xảy ra tình huống khẩn cấp).

Cuộc thử nghiệm này cũng đang diễn ra ở các thành phố Phoenix, AZ., Austin, TX, và một phần của thành phố Los Angeles. Các công ty đang có kế hoạch mở rộng ra tại nhiều địa điểm hơn trong năm tới. Waymo tiên phong cho thử nghiệm trước, Cruise theo sau một năm (2021) và đang tăng dần lên số xe. Hành động này đã dẫn đến sự phàn nàn của người dân về các trục trặc dính líu đến đội ngũ "xe ma" này, từ chuyện gây kẹt đường vô hại đến các tai nạn như đâm vào đuôi xe buýt công cộng.

Những chiếc xe tự lái khá lúng túng khi gặp những tình huống cứu nạn như bị cháy. Theo Cơ quan Giao thông Vận tải Quận hạt San Francisco (San Francisco County Transportation Authority), tại một đám cháy mới đây, lính cứu hỏa phải phá cửa để tìm cách thắng gấp một chiếc Cruise trước khi nó cán qua vòi nước lần thứ hai, vì trước đó đã có một chiếc làm như vậy rồi.

Nguy hiểm hơn là xe tự lái gây ra tai nạn chết người. Vào năm 2018, một chiếc xe Uber tự lái do tài xế giám sát bị mất tập trung, đã cán chết bà Elaine Herzberg, 49 tuổi, khi bà này đang đẩy chiếc xe đạp qua đường vào ban đêm ở thành phố Tempe, Arizona. Theo các nhân viên điều tra của Ủy ban An toàn Giao thông Quốc gia (National Transportation Safety Board), hệ thống quan sát của chiếc xe này đã không tính đến việc có người băng qua đường bên ngoài lối băng qua đường dành cho người đi bộ. Sau tai nạn này, Uber phải ngừng chương trình xe không người lái vào năm 2020, nhưng sẽ sớm tái lập lại.
Cận cảnh nhìn từ phía sau xe tự lái General Motors Cruise ở khu phố South of Market (SoMA) của San Francisco, California, hôm 10/6/2019. (Ảnh: Smith Collection/Gado/Getty Images)

Sống kế cận với trung tâm kỹ nghệ Silicon Valley, người dân ở San Francisco đã quen với việc trở thành "bãi thử nghiệm beta" cho các công ty kỹ thuật lớn (Big Tech). Trước đây, dịch vụ taxi kỹ nghệ Uber cũng ra mắt ở đây, rồi đến dịch vụ thuê nhà ngắn hạn của Airbnb, xe gắn máy tay ga điện không bến (dockless electric scooter) và robot vỉa hè (sidewalk robot). Nhưng các cư dân bắt đầu đặt câu hỏi về sự việc "mặc định" thành phố của họ trở thành "trung tâm thử nghiệm", đặc biệt là khi các công ty xe tự lái chuẩn bị thử nghiệm tiếp theo: chạy đến nhiều điểm hơn, 24 giờ một ngày. Lúc đó thành phố sẽ bội thực với lực lượng xe robot (robot cars).

Bà Joyce McKinney sống đối diện với một công viên được sử dụng làm điểm đậu xe không chính thức cho Waymo, thường nhìn thấy có ba chiếc xe xếp hàng song song thay vì đậu theo hàng dọc. Có lần, một chiếc dừng lại ngay giữa đường làm tắc nghẽn giao thông 15 phút trước khi hoạt động lại. "Nhìn vào những lần trục trặc thì dù chúng có ngang bằng hoặc tốt hơn tài xế, tôi vẫn cảm thấy bị đe dọa bởi những chiếc 'xe ma' này, hơn là loại xe có người điều khiển, và đặc biệt lo lắng về ý nghĩa của kỹ thuật đối với thành phố, nhất là sau khi chứng kiến tác động của các công ty gọi xe như Uber. Uber và Lyft đã gây ra tác động khủng khiếp đến San Francisco và tôi không muốn thấy những chiếc xe tự lái của Waymo và Cruise tái lập lại một lần nữa để làm quá tải các đường phố ở đây".

Người chống, kẻ ủng hộ
GM cho biết, họ đã nâng cấp, cập nhật phần mềm cho 300 chiếc xe của mình để thấu hiểu rõ hơn về xe buýt. Còn phát ngôn viên Drew Pusateri của Cruise cho rằng, công ty đang hình thành ra kỹ thuật mới mẽ để cung cấp các phương tiện giao thông xanh an toàn hơn với giá cả phải chăng hơn. Phần lớn, những chiếc "xe trống" của Cruise và Waymo di chuyển như những người học lái nghiêm túc không bao giờ vượt quá giới hạn tốc độ, dừng hẳn ở các biển báo dừng và nhấn thắng khi có dấu hiệu nhỏ nhất sắp xảy ra trục trâc lớn nhỏ nào.

Nhưng điều đáng sợ nhất đối với mọi người không phải là cách mà loại "robot cars" di chuyển, mà là hình ảnh một chiếc "xe trống, lắp đầy camera và cảm biến với vô lăng tự quay". Cứ như những xe ma chạy trên đường phố.

Các công ty kỹ thuật và xe hơi lớn được các cơ quan của tiểu bang California như Bộ Phương tiện Cơ giới California (California Department of Motor Vehicles), đồng ý cho phép thử nghiệm. Vì vậy thành phố không có quyền điều chỉnh các chương trình thử nghiệm này, theo tin của Washington Post.

Hồi tháng Giêng vừa qua, Cơ quan Giao thông Vận tải Quận hạt San Francisco có viết một bức thư dài 23 trang cho các cơ quan tiểu bang, có nêu rõ những sự lo ngại của thành phố về loại xe tự lái và phản đối khi nghe tin Cruise muốn mở rộng dịch vụ gọi xe trả lệ phí ra toàn thành phố mọi lúc mọi nơi.

Trong khi những chiếc xe hơi tự lái học cách đối phó với những hành vi khó tiên đoán của con người, thì con người cũng học cách đối phó với những chiếc xe tự lái. Sally Applin, chuyên gia về nhân chủng học nghiên cứu về sự giao thoa giữa con người, thuật toán và đạo đức, có nhận xét: "Những hệ thống lái xe tự động này không thể mang tính xã hội như con người, vì vậy chúng cần bổ sung thêm tính xã hội và biết nhường nhịn. Nhưng tôi tự hỏi, liệu rằng chúng ta có thể dạy cho một chiếc xe hơi các sự tương tác như con người hay không?".
"Việc thiếu giao tiếp bằng mắt có thể gây ra khó chịu cho người đi bộ, đặc biệt là các bậc cha mẹ thường dạy con phải được tài xế nhìn thấy trước khi muốn đi qua phía trước một chiếc xe hơi. Vẫy tay, nhìn, mỉm cười và gật đầu hầu như là vô dụng đối với những chiếc xe không người lái này".
Thiết bị gắn trên mui xe không có người điều khiển. (Ảnh: Smith Collection/Gado/Getty Images)

Hiểu được điều này, các công ty cho biết họ đã nghiên cứu việc dạy cho xe hơi nhận biết cử chỉ tay, giống như người cảnh sát giao thông. Andrew Harding, kiến trúc sư, 47 tuổi, không có xe hơi và đi lại gần như hoàn toàn bằng xe đạp, ủng hộ loại xe tự lái này. Ông cho biết, đã có những trải nghiệm tích cực khi đi chung đường với xe Waymo và Cruise, được lập trình ra để giữ khoảng cách thích hợp với người đi xe đạp. "Xe tự lái là thứ duy nhất tuân theo giới hạn tốc độ và là thứ duy nhất tôn trọng người đi xe đạp. Tốc độ là thứ giết chết con người. Đó là lý do tại sao mà tôi tiếp tục lạc quan về xe tự lái", ông nói.

Cả Waymo và Cruise đều có các ứng dụng ghi danh chạy thử xe. Omar Saeed, 29 tuổi, đến từ Ohio sau khi nhìn thấy một TikToker chia sẻ kinh nghiệm với Cruise, anh cũng liền ghi danh trên ứng dụng và được chấp thuận bốn ngày sau đó. Cruise chỉ được phép cung cấp các chuyến đi (có trả tiền) từ 10 giờ tối đến 5g 30 sáng. "Chuyến đi rất thú vị, nhưng xe tự điều khiển vẫn đang trong giai đoạn học hỏi. Tôi rất vui khi trải qua mấy tiếng để biết thứ mà nhiều người chưa biết nó đang hoạt động ra sao", Saeed nhận xét.

Thế thì, bạn có muốn thử lái hay không?