Hôm nay, thấy trang nhà của Pháp, có đăng 2 tấm không ảnh khiến cho mình nhớ lại thời còn sinh viên, đã đi dẫm nát khu vực này. Tấm không ảnh đầu cho thấy cách thiết kế của kiến trúc Pháp theo tinh thần cartesien, như cung điện Versailles đã tạo ảnh hưởng đến sự thiết kế của thủ đô Washington, D.C. của Hoa Kỳ.

Pháp quốc đã giúp cho người Mỹ đánh bại quân đội Anh quốc, với sự tham gia cuộc chiến của tướng La Fayette, khiến cho người Anh đã tống cổ 60,000 người Pháp sinh sống tại Gia-nã-đại, một số trong đó di cư về vùng Louisiana. Có lẻ vì vậy, người Mỹ muốn đoạn tuyệt với văn hoá Anh quốc, nên đã mời các kiến trúc sư Pháp sang để thiết kế thủ đô Hoa Thịnh Đốn.

Khi xưa, Pháp quốc và Anh quốc là hai nước hùng mạnh nhất ở Âu châu nên luôn tìm cách để hạ bệ nhau. Thấy đám di dân ở thuộc địa của Anh quốc, nổi lên chống lại vua Anh quốc, do bị sưu thuế cao, nên triều đình Pháp tăng viện giúp đở giống như ngày nay Hoa Kỳ đang giúp cho Ukraine. Cuối cùng vì tốn tiền nhiều quá nên phải đánh thuế cao dân Pháp, gây ra bạo loạn đưa đến cuộc cách mạng năm 1789. Sau này lại giúp cho ông Mễ đánh Hoa Kỳ, kêu vô ơn nên te tua, banh ta lông. Lại mất Louisiana, nên đã bán rẻ lại.


Hình này cho thấy cái trục thẳng từ vườn Tuileries, nơi mà nhà vua và giới quý tộc ra đây chơi khi họ còn sống tại Paris, ở Port Royal, bên tay phải, sau đại lộ Rivoli. Sau nhà vua cho xây điện Versailles và dời đô về đấy, nên vua chúa không biết được đời sống dân chúng ra sao, lo đánh thuế cao nên châm ngòi cho cuộc cách mạng long trời lỡ đất, mở đầu cho chế độ Cộng Hòa ra đời.

Nói chung địa ốc của Paris ở phía Tây thì đắt tiền hơn phía bên Đông Paris. Lý do là gió thổi từ phía Tây qua hướng Đông nên đa số các nhà máy xưa đều xây dựng ở phía này. Mấy tháng đầu khi mới sang Paris thì mình ở thành phố Pantin, phía Đông, thấy nhà cửa bị khói bám đầy. Sau này mình mướn được phòng ô-sin ở Neuilly-Sur-Seine thì thiên hạ lại tưởng mình chắc giàu có lắm. Cả đời anh gặp mình cũng tưởng mình giàu. Chán Mớ Đời

Phòng ô-sin 2 m bề ngang, 3 m bề dọc, không có lò sưởi vào mùa đông. Lúc đó chưa học được cách nung cục gạch như có ai từng ở Pháp đã kể, để sưởi ấm mùa đông. Mà nếu biết thì không biết làm sao để nung cục gạch vì trong phòng nhỏ bé không có lò để nung. Mình có mua cái lò gas căm trại để nấu cơm khi thèm. Còn nung gạch thì chắc không được. Chán Mớ Đời

Dạo còn là sinh viên, mình hay ra đây vào cuối tuần để tập vẽ, đẹp lắm. Mình thích chổ này hơn là vườn Lục Xâm Bảo mà ông Cung Trầm Tưởng đã nói đến. Khi mới qua Tây, phải mò ra vườn Luxembourg, ngay ngày đầu tiên để thăm vườn này. Rồi đi qua khu vực La tinh. Khu vực này khi xưa, chỉ toàn là các trường đại học, sinh viên ở khắp nơi tụ về Paris học, dạo ấy toàn là dạy bằng tiếng La tinh vì Pháp quốc hay các nước lân cận đều nói tiếng thổ ngữ. Do đó người ta ra đây nghe sinh viên trò chuyện bằng tiếng La tinh nên người dân sở tại mới gọi là "khu La-tinh" (Quartier latin).

Trong tấm ảnh, bên trái là dòng sông Seine, đục ngầu, dơ không ai dám xuống tắm. Khi xưa, chỗ đảo La Cité thì các tay mỗ lợn, ngựa, bò xong thì quăng vứt đồ dơ, xương xẩu máu me xuống sông Seine. Đọc mấy sách vở kể về thời đó, kinh hoàng lắm.

Hồi nhỏ, mình nghe mấy ông Cũng Trầm Tưởng, Phạm Duy nói về Paris khiến mình mê, muốn đi Tây để rồi khi sang bên đó, thấy rõ sự thật và từ đó mình không đọc thơ nữa vì biết thi sĩ là những tên vớ vẩn, viết bú-xua-la-mua để "chim gái".(?)

Chỗ bùng binh ở dưới cho thấy một đường thẳng kéo dài lên đến khu vực La Défense, trung tâm hành chánh, thương mại mới ngoài Paris. Đi thêm nữa sẽ về phía Saint Germain-des-Prés, Versailles. Dạo ấy mình ở Neuilly-sur-Seine, nằm giữa Paris và La Défense.

Công viên Les Tuileries rất rộng, được xây cất cho vua chúa du ngoạn nằm giữa sông Seine và đại lộ Rivoli với những vòng Arcades đẹp tuyệt vời. Mình thăm viếng tất cả thủ đô của châu Âu nhưng không có đại lộ nào đẹp như đại lộ này. Ở Bologna bên Ý Đại Lợi thì cũng có nhưng rất ngắn ngủi, không hoành tráng như ở Paris.

Gần cổng vào của công viên có hồ nước với 8 cạnh. Có cây cối lạ và viện bảo tàng Orangerie, hình như chỗ này người ta trưng bày tranh vẽ của thế kỷ 20 nhất là mấy tấm tranh của Claude Monet. Lâu quá nên không chắc.

Ngoài cổng có một Khải Hoàn môn nhỏ hơn Khải Hoàn môn trên đại lộ Champs Elysees, được gọi là Arc de Triomphe Austerlitz, được xây để tưởng nhớ chiến thắng lừng lẩy của Hoàng đế Napoleon. Đặc điểm là vào ngày 2 tháng 12 mỗi năm, vào lúc 5 giờ chiều nếu đứng ngay góc này, nhìn về phía Tây, qua trục đại lộ Champs Elysees thì thấy mặt trời lặn trong khung vòng tròn của Khải Hoàn môn này. Mình có ra đây một lần ngày 2 tháng 12 để xem thì đúng là thật. Rất lạnh vào mùa đông, đứng đợi.

Thật sự mà nói cách kiến thiết đô thị của Pháp sau cách mạng 1789, có rất nhiều ảnh hưởng bởi cuộc cách mạng long trời lỡ đất này. Có ông bá tước tên Hausmann được Napoleon giao cho công việc thiết kế lại thủ đô. Đi chiếm tài nguyên các nước trên thế giới làm thuộc địa nên có tiền, muốn xây dựng mới lại Paris. Trước đó, các đường phố của Paris rất chật hẹp, quanh co nên khi bạo loạn nổi dậy thì binh lính nhà vua không trấn áp được. Dân tình bỏ chạy vào các xóm để núp. Nếu đọc cuốn "Les Miserables" của ông Victor Hugo sẽ thấy, không có cầu tiêu, nhà tắm, cống rãnh.

Khi Napoleon kêu ông Bá tước này thiết kế lại đô thị, ông ta cho phá tan hết mấy khu quanh co và làm các đại lộ thẳng bong. Lý do là khi có biểu tình, quân đội của Napoleon, có thể đem súng đại bác ra đặt giữa đường để bắn vào đám biểu tình. Dân sẽ không thoát nên sẽ không còn bạo loạn. Dạo ấy, người Pháp có tinh thần như Tận cập Bình, lộn xộn là đem bắn, mà phải dùng đại bác. Không thằng Tây con đầm nào dám lộn xộn gì nữa.

Đến thời ông De Gaulle, sinh viên, bị ảnh hưởng của cuộc cách mạng văn hoá bên Tàu do Mao sến sáng tổ chức nên sinh viên xuống đường biểu tình, họ nạy mấy cục đá làm đường lên, chọi cảnh sát nên sau đó chính phủ De Gaulle cho làm lại đường xá hết để tránh sinh viên ném đá bể đầu cảnh sát lưu động.

Đi viếng Tiệp Khắc, thấy họ lại làm các con đường với đá ong nhỏ lại như xưa, tạo dựng lại khung cảnh xưa. Chán Mớ Đời

Qua Khải Hoàn môn Austerlitz thì sẽ thấy công trường Concorde, ở giữa họ cho dựng cái bút tháp (obelisk) của Ai Cập, mà quân đội Napoleon, sang bên đó đánh chiếm rồi vác về, làm của riêng. Nếu đứng đây nhìn qua dòng sông sẽ thấy chiếc cầu Hoà Hợp (la Concorde), đến Quốc hội Pháp, còn gọi là "Palais Bourbon". Khi xưa, học lịch sử tây, mấy ông Tây nói về mấy địa điểm này khiến mình như bò đội nón nên ai cũng kêu mình ngu như bò.

Nếu mình không lầm là sau cuộc cách mạng, họ cãi nhau ở Quốc hội sau đó bắt mấy dân biểu phản động, chống lại cách mạng đem ra công trường Hoà Hợp (la Concorde) này, đem lên máy chém đầu để hoà hợp hoà giải dân tộc. Chán Mớ Đời

Đi lên một chút là vườn Champs Elysees, mà bên tay phải là toà đại sứ Hoa Kỳ. Lâu lâu đi ngang đây mình thấy người ta xếp hàng để vào toà đại sứ xin chiếu khán. Đi lên chút nữa bên tay phải đường gì quên là điện Elysees của Tổng thống Pháp, gần đó là hôtel Matigon của Thủ tướng Pháp,..

Bên tay trái là Grand Palais de la Découverte, mình hay đến đây xem triển lãm tranh vẽ. Thời sinh viên đi viếng Viện bảo tàng miễn phí nên mùa đông, cuối tuần, trời lạnh, mình mò vào Viện bảo tàng để trốn lạnh và xem tranh,…

Sau đó đi theo đại lộ Champs Elysees tới Khải Hoàn Môn chính. Mình hay đi bộ từ trường về nhà. Vào mùa đá bóng, cứ thứ tư là mình mò ra đây, có một tiệm cho thuê máy truyền hình, hình như tên Locatel, đứng xem đội Saint Étienne của Pháp đá. Dạo đó có Rocheteau, Herve,…đá. Trời lạnh, toàn dân da màu, nghèo không có máy truyền hình, đứng nhóng xem. Sau này mình quen mấy thằng tây Thích đá banh nên đến nhà để xin xem ké.

Đại lộ này dài lắm, đến mấy cây số, mình nhớ có một góc đường, có siêu thị Monoprix, mình hay vào đây mua đồ. Có lần, một bà đầm hỏi mình có phải người Thuỵ Điển khiến mình thất kinh. Không biết bà ta chửi xéo mình hay chưa bao giờ gặp một người Tàu. Trong khu này, bên trong có một tiệm ăn MacDonalds, đông khách nhất nước Pháp.

Chỗ này có hai tiệm ăn nổi tiếng là Lido và Le Fouquet. Mình có ăn ở tiệm Lido rồi và Le Fouquet, lần chót về Paris có ghé lại đây. Mình tính ngủ lại khách sạn này luôn để sáng đi bộ ở Champs Elysees nhưng không có phòng trống.

Qua Khải Hoàn Môn mà ngày nay người ta gọi công trường Charles De Gaulle, để nhớ đến ông Tổng thống đã anh dũng kháng chiến chống lại Hitler từ bên Anh quốc, thì đến một khu hí viện, được gọi là Palais gì đó quên tên, hình như Palais de Congrès thì phải. Mình có vào xem một lần khi đi nghe Khánh Ly từ bên Mỹ qua hát. Cảm động. Bao nhiêu năm nghe lại tiếng Việt nhất là bài "Bên đời hiu quạnh" một lần chợt nghe quê quán tôi xưa, giọng người gọi tôi nghe tiếng rất nhu mì. Lòng thật bình yên mà sao buồn thế,… dạo ấy nghe mấy bài này xong là chỉ có khóc nên từ đó mình không nghe nhạc Việt cho đến giờ vì buồn, làm mất ý chí.

Ông Pierre, thuộc lính Hải quân Pháp, từng chiến đấu tại Việt Nam, mà sau này có cuốn phim "Le crabe tambour", kể về cuộc đời của ông ta từ Việt Nam đến Algérie rồi vào tù vì theo tổ chức OAS, muốn lật đổ De Gaulle vì ông này trao trả đọc lập lại cho người dân Algerie. Mình có ghé thăm ở Nimes, ông ta nói mình, "muốn thành công thì phải bỏ đám bạn Việt Nam của mày". Lý do là như các nhóm bị mất quê hương, hay tụ nhau lại, than khóc như các nhóm tỵ nạn khác như Nga, Đông âu nên mình ít giao thiệp với người Việt ở Âu châu.

Sau đó là đến Porte de Maillot, thành phố Neuilly sur Seine nơi mình đã ở suốt 8 năm trời. Thành phố này có bệnh viện Hoa Kỳ, nổi tiếng, dân giàu có là hay đến đây chữa bệnh.

Xem trong ảnh, bên tay trái, có vùng xanh, đó là Bois de Boulogne, là khu rừng gần nhất ở phía Tây của Paris. Khi mình ở Neuilly-Sur-Seine, mỗi sáng mưa, tuyết, hè, mình đều chạy bộ trong rừng này. Từ nhà, đi bộ xuống trạm métro Les Sablons, băng qua vườn Jardin d’acclimatation, là đến. Cuối tuần thì mò đi kiếm mấy thằng Tây để đá banh.

Có lần mình đang chạy bộ, thấy một tên Tây chạy rồi một bà đầm rượt theo chửi rủa, tùm lum. Hỏi ra mới biết là ngôi rừng ngày là nơi các chị em ta tụ họp đi khách ban đêm. Không hiểu 6 giờ sáng, bà đầm này vẫn còn làm tăng ca bên bị Tây chơi xong bỏ chạy. Chán Mớ Đời


Hình này thì cho thấy đại lộ Rivoli, dài từ quảng trường Concorde đến cuối Viện bảo tàng Louvre. Bên tay trái là vườn Tuileries, đã kể trên còn bên phải là Viện bảo tàng Louvre.

Khi đi học, mỗi sáng mình đi xe métro đến trạm Louvre, leo ra khỏi trạm ngay góc Rivoli và Rue Du Louvre, chỗ này là nhà của hai vợ chồng quen Cecile và Lionel. Cecile là cháu ông bà Cayla, nên từ đó mình quen mướn căn phòng ô-sin ở Neuilly của họ. Sau đó họ cho ở, không lấy tiền. Lionel chết rất trẻ, đi đám ở nhà thờ trước Louvre, hình như tên nhà thờ là Saint-Germain-l’Auxerrois.

Từ métro, mình đi bộ xuống phía sông Seine, rồi quẹo phải leo lên Passerelle des Arts. Trong hình thấy cái cầu nhỏ nhất bên tay phải, có chiếc tàu bên cạnh và cái mõm của đảo ngay ở Pont Neuf (cầu Mới), nơi có tượng của vua Henri 8, nổi tiếng bắt mấy cô bồ, không được tắm 3 tháng trước khi thả gà ra đá với ông ta.

Đối diện với cầu Passerelle des Arts là Viện Hàn lâm của Pháp (Institut de France). Mình vẽ ná thở chỗ này, mỗi ngày sau khi ăn trưa. Không có tiền đi uống cà phê với tụi học chung, mò ra đây ngồi vẽ. Nhờ đó mà sau này mình vẽ khá lên.

Có lẻ chỗ này là điểm gây ấn tượng nhất cho mình tại Paris. Sáng đi bộ qua cầu xem mặt trời mọc ở phía sau nhà thờ Notre Dames de Paris trong sương mù. Đẹp nức nở. Chiều về thì hay thấy mấy người cầm đàn đứng đánh ở trên cầu, thiên hạ ngừng lại nghe và cho tiền. Có khi hứng họ ôm nhau nhảy. Sau này mình về thì thấy thiên hạ mua ổ khoá, khoá nơi lang cang để thể hiện mối tình baguette và saucisson.

Lò mò lại đường Rue de Seine, rồi đến trường. Hôm trước, gặp con trai của anh bạn, sắp sang Paris học tiến sĩ về trí thông minh nhân tạo, mình nói là cơm ở đại học bên đó dỡ lắm. Nó nói học đại học Paris 11 ở vùng Orsay. Khi xưa, 6 năm trời mình ăn ở đại học, ớn luôn, thức ăn Tây do người Ả rập nấu, ngược lại bên Ý Đại Lợi thì cơm đại học xá ngon cực kỳ. Năm mình đi làm bên Ý Đại Lợi, ăn ở đại học xá thì được xem là năm thần tiên nhất của đời sinh viên. Anh bạn kêu, không bằng bên Nga, ông thần này đi học bên Nga nên nói thức ăn của xã hội chủ nghĩa còn cực tồi lắm. Được cái là nhà nước Liên Xô bao cấp hết.

Nhớ mấy tháng đầu đến Pháp, do trễ niên học nên mình phải đi làm, trưa đi ăn, ghé đại học Jussieu để ăn ở cơm đại học. Do chưa phải là sinh viên chính thức nên phải kiếm mấy tên sinh viên Việt Nam, nhờ mua phiếu ăn, đâu 2,3 quan một bữa. Sau này, Tây biết tẩy nên xét thẻ sinh viên. Sau này, cứ mua baguette với một thỏi sô cô la, bẻ ra nhét sô cô la trong bánh mì, ăn uống nước cầm hơi. Khi đi học thì hay ăn ở đường Saint Andre des Arts, không nhớ là thuộc đại học nào. Dạo đó thì có thẻ sinh viên thì có thể vào ăn bất cứ đại học xá nào. Có lẻ tiệm ăn cho sinh viên có chất lượng nhất là ở Cité Universitaire. Hơi xa cho mình vì phải đi xe điện ngầm và đổi mấy lần. Thường thì xuống đây cuối tuần. Chán Mớ Đời

Phía bên trái, gần trường Cao đẳng Mỹ thuật Quốc gia, gần sông Seine, là nhà ga xe lửa Orsay. Sau này họ đổi thành một Viện bảo tàng.

Có lẻ kỷ niệm khó quên nhất là khi mình đi làm bồi cho một tiệm ăn nhỏ Việt Nam vào buổi tối cuối tuần. Được trả công lại được ăn cơm Việt Nam. Bà chủ này tội lắm, người làm cho gia đình ông tướng Dương Văn Minh. Không biết lý do nào bà ta lại chạy sang Paris, có một thằng con trai, đâu bằng tuổi mình học lớn hơn. Anh chàng này trong tuần thì phụ mẹ nhưng cuối tuần thì đi nhảy đầm, đánh bài, chả học hành gì cả.

Có lần, mình ghé lại ăn thì không thấy ông con, hỏi đâu rồi, kêu nó đi đánh bạc, báo cô rồi. Khách vào đông, thật sự là tiệm nhỏ, chứa tối đa có 16 thực khách. Thấy bà ta vừa nấu ăn vừa chạy bàn, thực khách đợi nên mình nhảy vào phụ bà ta, bưng đồ cho thực khách. Cuối bữa, bà ta cho mình ăn bún thịt nướng sau đó tặng cho một ít tiền mặt. Mừng quá. Bà ta kêu mỗi thứ 7, chủ Nhật lại phụ bà ta vì thằng con đi chơi.

Thế là mình đến phụ bà ta hàng tuần, được trả 100 quan, lại cho xơi hai tô bún thịt nướng. Một hôm, khách đông quá nên khi đóng cửa thì métro cũng đóng cửa. Mình kêu taxi về thì trả 120 quan, lỗ 20 quan cho buổi tối đi làm. Từ đó mình đi bộ về nhà sau 12 giờ đêm. Đi bộ 10 cây số, leo lên 8 tầng lầu thì sáng hôm sau hết bò dậy chạy bộ. Chán Mớ Đời

Nhiều hôm trời mùa đông lạnh kinh hoàng, vẫn phải lết trong sương gió. Không muốn làm lãng tử như mấy ông nhà thơ kể, lạnh buốt mà lết sau 6 tiếng chạy bàn. Kinh

Sơn đen nhưng tâm hồn Sơn trong trắng, nhà Sơn nghèo giang nắng Sơn đen
Nguyễn Hoàng Sơn