Ông bà mình hồi xưa hay lắm nha! Hay ở chỗ cái gì mình không có, mà từ nước ngoài nó lọt qua tới Việt Nam quê mình, là đặt một cái tên ngay chóc, trúng phóc hè!

Hồi xưa ông bà mình chỉ thắp đèn dầu mù u khói um trời, lửa lập lòe giống ma trơi; cho tới khi có đèn dầu lửa hãng Shell (Con Sò) thì đặt tên là đèn Huê Kỳ!

Chỉ đi xe bò, xe ngựa, xe trâu, tới lúc có xe chạy bằng hơi do dầu xăng cháy nổ, thụt “piston” xịt khói, thì gọi là xe hơi hay xe Huê Kỳ.

(Huê Kỳ chớ không phải Hoa Kỳ, cũng như người Việt gốc Hoa thì gọi là Huê kiều vì ông bà mình sợ phạm húy! Hoa là tên một bà lớn trong triều đình nhà Nguyễn; chính vì thế thay vì cầu Hoa mình có tên cầu Bông từ đất Đa Kao bắt qua kinh Nhiêu Lộc về Gia Định).

Như bên Tàu qua có: mực tàu, táo tàu, trà tàu, chè tàu, thịt kho tàu, bún tàu…

Từ Thái Lan, tức nước Xiêm, con vịt “cạp cạp” lội qua; thấy nó khác con vịt của mình, bèn đặt tên là vịt Xiêm, rồi chuối Xiêm, rồi dừa Xiêm, mãng cầu Xiêm, hồng Xiêm.

Rồi Tây nó chiếm Nam Kỳ Lục Tỉnh của mình, rau củ xứ ôn đới nó đem theo để ăn, mà xứ nhiệt đới mình không có trồng, thì mình thêm chữ tây vào gọn hơ hè như: khoai tây, hành tây, dâu tây, dưa tây, bèo tây, gà tây.

Đồ Tây mình mặc, mình mang như: quần tây, giày tây.

Xưa bịnh hoạn uống thuốc bắc, thuốc nam giờ thì uống thuốc tây.

Riêng cái món bánh tây, bà con miền Bắc đặt tên, thì trong Nam mình gọi nó là ổ bánh mì. Vì hai lẽ: một là nó có hình dạng như cái ổ; hai là nó làm bằng bột mì. Sau người mình kéo nó dài ra như bánh mì “ba-gết” (baguette) cho dễ cầm.

Trên bàn ăn bánh mì là một diễn viên tài năng! Vai phụ, vai chánh, bánh mì đều “chơi” hết ráo. Vai phụ, trong tuồng Tây, thì đóng với “Oeufs au plat,” tức hột gà “ốp la” (ăn xong thì “la” vì ngon quá); hoặc với “Omelette,” hột gà “ốp lết” (ăn xong rồi “lết” vì no cành hông, đi không nổi đành “lết” vậy.

Hoặc với “patê” (paté), “giăm bông” (jambon), “xúc xích” (saucisse), bơ (beurre), mứt trái cây (confiture), súp (soupe), “bít-tết” (bifteck), “ra gu” (ragout)…

Đó là tuồng thịnh soạn; còn tuồng ‘bèo bèo’ ăn thì bánh mì đóng với ‘phô mai’ “Con bò cười” (La vache qui rit!). (Ai nói ngu như bò không biết cười đâu nè?!) Hoặc trét bơ mằn mặn ‘Bretel’, rắc chút đường cát trắng. Bánh mì chấm sữa đặc có đường hiệu Con chim (Nestlé, Thụy Sĩ). (Ai nói con chim không có sữa đâu nè?)

Còn tuồng Tàu, ăn kiểu Chú Ba, là bánh mì với thịt quay, vịt quay, phá lấu, lạp xưởng, xíu mại!

Còn tuồng Ấn Độ, ăn kiểu anh Bảy Chà, kem đánh răng Hynos, thì bánh mì đóng với cà ri gà, cà ri chà!

Riêng với người Việt mình thì cho bánh mì đóng vai “thích đủ thứ”. Kha khá một chút thì ăn bánh mì với cá mòi sốt cà đóng hộp hiệu “Sumaco” nhập cảng từ nước Maroc ở tuốt bên Bắc Phi Châu.

Nghèo nghèo thì bánh mì chấm cà phê sữa, ăn với đường cát hoặc xịt nước tương. Hoặc xé bánh mì bỏ vào tô phở, tô hủ tiếu mì hay tô cháo lòng, ăn dặm thêm, no bụng mà đỡ tốn tiền kêu tô nữa.

Bất cứ trên bàn tiệc nào, từ sang tới hèn, từ giàu tới mạt, thành tới tỉnh, từ quận tới xã, từ ấp tới nhà, đều có bánh mì hết ráo!

Đám giỗ, đám quảy, đám hỏi, đám cưới, đám thôi nôi, đám đầy tháng có cà ri, có bò kho, có nước là có bánh mì để chấm.

Bánh mì là vai phụ trong các món ngon đó vì không có bánh mì thì bún, cơm đều thay thế được.

Thế nên trong chốn nhân gian thời của quê mình một thời thạnh trị ấy cũng có câu thơ là:

“Vân Tiên ngồi dựa gốc dừa.
Tay cầm chai rượu miệng nhai bánh mì.
Nguyệt Nga mới hỏi ăn gì?
Vân Tiên mới nói bánh mì thịt quay!”

Nhưng buồn thay! Sau khi CS chiếm miền Nam, lùa đồng bào vô hợp tác xã; nên bà con mình lãng công, nghe kẻng ra đồng, cứ đứng chổng mông, lông nhông chơi hè. Hậu quả là phải ăn độn bo bo, thứ dành để nuôi heo. Rồi dộng thêm mùa lụt tràn bờ năm 1978, dân đói thân sơ thất sở.

Sợ dân loạn, Lê Duẩn bèn sai đàn em qua Đông Đức mà ông đi qua bà đi lại, xin bột mì. Chở từ nơi xa mút chỉ cà tha về tới là bột mì nó mốc cha hết ráo.

Giao cho lò bánh mì, (pha bột gạo cho cố vào, ăn cắp bớt bột mì, bán cho mấy chú Ba làm bánh tiêu, bánh bò) nên bánh mì cứng ngắc, chọi chó lỗ đầu.

Tội nghiệp em yêu, cũng ráng giành giựt, chòi đạp để mua về cho tía con tui một ổ.

Em yêu lấy dao yếm ‘bửa’ nó ra thành nhiều lát (chớ cắt làm sao đứt); xong đem hấp trong xửng cho mềm, trét mỡ hành, cuốn xà lách và rau thơm hành lá, chấm nước mắm ớt chua ngọt, ăn chóp chép cho đỡ thèm ngày tháng cũ.

Nhà thơ Kiên Giang đã từng viết:
“Đáp tàu khói, về quê ăn Tết.
Gió bấc đầu mùa gợn sóng đêm.
Ôm ổ bánh mì làm gối nhỏ.
Đem về cho mẹ với cho em.”

(Sắp nhỏ ở nhà quê mà được ổ bánh mì ăn với đường tán là khoái luôn tới một tháng!)

Đêm cuối năm quê người viết bài nầy, khác với nhà thơ Kiên Giang mua bánh mì về cho Mẹ với cho em thì tui lại nhớ Má tui xưa đi chợ Mỹ (Tho) mua về cho con, cho tụi tui, mấy đứa con còn nhỏ xíu, hai ổ bánh mì; thay vì trét bơ (mắc quá bánh bán sẽ không chạy) thì Chú Ba phết dầu dừa (cho nó rẻ) cho nó bóng để hấp dẫn người mua. Vậy mà thằng nhỏ, tức là tui, chỉ ăn bánh mì ăn xịt nước tương hay với đường tán mà khoái chí tử cho tới bây giờ! Vì trong cái hình ảnh dễ thương của bánh mì quê hương ngày cũ có hình ảnh Má của tui!

Tui nhớ hồi xưa ở quê mình, xe bán bánh mì thịt chiếm một góc nhỏ chút téo ở ngã tư đường phố nào đó của các tinh lỵ thị xã quê mình ngày tui chưa bỏ nước ra đi tị nạn CS.

Tui nhớ xe bán mì Tám Cẩu gần Quán nước Bảy Mập góc đường Phan Thanh Giản và Cao Thắng. Tại góc đường nầy chỗ đèn xanh đèn đỏ, CS đã đánh mìn ám sát Giáo sư Nguyễn Văn Bông Viện trưởng Học viện Quốc gia Hành Chánh vào ngày 10 tháng 11 năm 1971.

Tui cũng nhớ xe bánh mì trước cửa chùa Khánh Quang góc đường Nguyễn Huỳnh Đức và Đại lộ Hoà Bình Cần Thơ sau năm 1975. Tui nhớ cái thời đói khổ lúc VC chiếm được Cần Thơ. Miền Tây là vựa lúa mà cha con tui phải ăn độ bo bo, hoạ hoằn lắm mới được ăn bánh mì thịt.

Sau khi chạy thoát xích xiềng CS, phiêu bạt tới Melbourne bên Úc nầy đây tui mới tìm hiểu thì biết hồi xưa đất nầy lò bánh mì là của mấy thằng Ý.

Sau dân Việt Nam mình nhào qua, chịu thương chịu khó, chồng chạy xe ‘van’ giao bánh, bỏ mối cho mấy nhà hàng; vợ đứng bán suốt 12 tiếng quần quật một ngày; nên Ý chào thua sang lò lại, chạy mất dép.

Còn bánh mì bán tại các siêu thị lớn của Úc: Coles and Woolworths người Việt mình đua chưa lại tụi nó đâu. Chen vô được là giàu khẳm.

Nhưng dễ gì! Mới đây ‘Ủy hội Khách hàng và Cạnh tranh một cách công bằng’ của Úc, đã phạt nặng mấy siêu thị nầy về cái tội quảng cáo láo là “freshly baked in-store”, tức “mới ra lò”. Chớ thực ra là bánh mì đông lạnh mấy mươi đời vương, vượt đại dương (tới miệng tui) là từ Đức, Ái Nhĩ Lan và Đan Mạch.

(Hèn chi mấy thằng Úc ăn bánh mì nầy mở miệng ra là cứ chửi thề, khoái xài tiếng ‘Đan Mạch’ đó thôi!).
Nước Mỹ, nước Úc nầy đây, bán bánh mì thịt không chỉ đủ nuôi sống mà còn làm bà con mình giàu hết biết, triệu phú đô la chớ tui hổng có nói dóc đâu.
Dẫu bánh mì đóng vai chánh trong cơm tay cầm (không phải là cơm tay cầm thịnh soạn trong nhà hàng Tàu đâu) mà trong xe bán bánh mì thịt.
Dẫu mở một lò bánh mì vốn lớn vì phải mua máy móc, nhưng lời nhiều. Cục bột có một chút xíu, ủ men rồi nướng nó nở bự chảng, bành ky nái. Hai đô sáu ổ, lời 1 đô thôi, một lời một mà. Tuy kiếm bạc cắc như vậy nhưng chủ lò bánh mì chạy Mercedes đời mới. Thế mới kinh chớ.

Bên Mỹ có Lee’s Sandwiches chủ người Việt đó; số tiệm ít hơn nhưng cái vụ bán đắt đâu có thua sút gì với McDonald’s hay Hungry Jack’s?
Mấy nhà làm chánh trị cũng cạp bánh mì để đóng tuồng quay phim ra vẻ gần dân. Dân ăn gì tao ăn nấy chớ không phải dân gặm bánh mì còn tụi tao xơi khô lân chả phụng đâu nhe!

Còn nhớ hôm 30 tháng 7 năm 2018, Cựu Tổng thống Mỹ Barack Obama và Joe Biden lúc làm Phó đã đến thủ đô Washington, D.C. gặm bánh mì với ‘cheese’, ‘ham’ và ‘salad’ có ‘mustard’ tại Dog Tag Bakery (Dog tag là thẻ bài của người lính) ở Georgetown để ủng hộ cựu quân nhân Mỹ.

Ối cái chuyện hai ông nầy làm thì em yêu của tui đã làm hồi xưa rồi cách đây gần nửa thế kỷ để ủng hộ quân nhân VNCH mình tức là tui đây !

Nhớ hồi xưa đi lính, tuần nào không được về phép, thì em yêu từ Sài Gòn mang theo một ổ bánh mì bự chảng, dưa leo xắt mỏng, ngò, đồ chua, hành tây, hành lá, vài khoanh ớt cay, tiêu cho ngọt, muối cho mặn xin đừng bỏ nhau và một lon guigoz thịt chà bông lon ton lên khu Tiếp tân trường Bộ Binh Thủ Đức, trên đồi Tăng Nhơn Phú, mà thăm nuôi chàng (đang đường trường xa con chó nó tha con mèo).

Ổ bánh mì với thịt chà bông ngày xưa đó, nợ em yêu tới giờ, tui trả vẫn chưa xong! Vì em yêu tui nói trả chưa có đủ. Vậy mà mấy anh mình dám phán rằng ăn bánh mì rẻ hơn ăn “phở” (có hai cái nháy nháy).

Rồi trong lịch sử Việt Nam cận đại cũng có cái vụ ăn bánh mì. Trong bài: ‘Văn Tế Nghĩa Sĩ Cần Giuộc’ năm 1861, nhà thơ đất Ba Tri Nguyễn Đình Chiểu ‘rầy’ mấy đứa theo Tây làm lính mã tà để kiếm rượu lạt, bánh mì!

“Sống làm chi ở lính mã tà, chia rượu lạt, gặm bánh mì, nghe càng thêm hổ!”

Tui kính phục ông Nguyễn Đình Chiểu là một nhà thơ yêu nước. Yêu nước nên cái gì của Tây ông cũng kêu dẹp dẹp. Bánh mì của Tây ổng cũng biểu đừng ăn. Tui cho yêu nước như vậy là hơi cực đoan.

Hãy nhìn qua mấy thằng Nhựt Bổn lùn hồi thế kỷ 19. Khi hạm đội Mỹ do Đô đốc Matthew Perry chỉ huy bắn phá hải cảng Tokyo Bay vào ngày July 8, 1853, tự cao, tự đại; mấy tay võ sĩ đạo quạu là chém đành nuốt nhục mà đi theo Minh Trị Thiên Hoàng canh tân nước Nhựt. Dân Nhựt nhờ "ninh thọ nhục bất ninh thọ tử", một quan điểm thực tiễn không nhục là chết chắc nên mới có được "Made in Japan" ngày nay.

Ý tui là bánh mì của Tây, thịt quay của Tàu, ta ăn no bụng rồi tìm cách đối phó, lúc cương lúc nhu với quân xâm lược, bằng quân sự lẫn văn hóa để bảo toàn được nước nhà thì việc gì mà ‘cữ’ ăn bánh mì của Pháp phải không?

Đoàn Xuân Thu.
Melbourne.

https://www.facebook.com/thu.doan.75