Tweet
Bạn không cần cảm thấy ngứa ngáy khi đọc các thông tin này. Theo các chuyên gia nghiên cứu, loài rận Demodex này dường như không gây hại cho cơ thể người và có lẽ bất cứ ai đang sống cũng đều có chúng ở trên da mặt của mình.
Điều đầu tiên là bạn không nhìn thấy được chúng bằng mắt thường, nhờ vậy thì chúng mới có thể sống thoải mái và tự do trên "mặt tiền" của mỗi người. Nhưng thực ra nếu chịu khó dùng kính lúp hoặc kính hiển vi, bạn có thể thấy loài bọ có hình dạng như giun hoặc sâu này đang bò dưới lớp da của mình, như trong video clip sau đây:
Demodex là tên gọi của một loại ký sinh trùng (hay còn gọi là bọ ve), là một trong số hàng tỷ ký sinh trùng có mặt trên cơ thể mình. Demodex có kích thước nhỏ nhất trong số loại ký sinh trùng vì vậy rất khó có thể nhìn thấy bằng mắt thường. Loài ký sinh trùng này thích cư ngụ ở những vùng thuộc các bộ phận nang lông và tuyến bã nhờn như: da mặt, mũi, trán, cằm, mắt,…
Có 2 loài rận "thích" sống trên mặt người là Demodex folliculorum (D. folliculorum) và D. brevis (cùng gọi Demodex). Tuy có vẻ ngoài giống như con sâu rọm, nhưng chúng thực sự là những loài giáp xác, giống như loại côn trùng hoặc tôm cua. Họ hàng gần nhất của chúng là nhện và ve.
Phần đầu của rận Demodex folliculorum gồm có 8 chân
Cấu tạo của Demodex: gồm có phần đầu với 8 cái chân ngắn và mập chia đều ra 2 bên, phần thân và đuôi có kích thước bằng nhau và kéo dài thành một đoạn lớn khiến cho chúng trông giống như con sâu. Nhưng do sự bất đối xứng quá lớn như vậy nên loài rận Demodex di chuyển rất chậm. Dưới kính hiển vi, Demodex trông như đang bơi trong các "bể" dầu mỡ nằm dưới lớp da con người.
2 loài rận Demodex này được phân biệt chủ yếu qua vị trí mà chúng sinh sống. Demodex folliculorum (D. folliculorum) thích cư ngụ gần bề mặt da, trong các lỗ chân lông hoặc chân tóc. Còn loài D. brevis lại sống ở lớp sâu hơn, phía dưới biểu bì của da, bên trong tuyến nhờn (dầu) bao quanh chân lông của người.
D. brevis sống trong các tuyến nhờn (sebaceious gland) của con người
So với các phần khác của cơ thể, lỗ chân lông ở mặt người có kích thước rộng hơn và cũng có nhiều tuyến nhờn. Đó cũng là lý do mà rận Demodex ưa sống ký sinh tại đây hơn các vùng khác. Tuy nhiên vì một số lý do "nhạy cảm" nào đó, rận Demodex cũng được tìm thấy quanh vòng một của phụ nữ cũng như ở khu vực nhạy cảm.
Ảnh về loài Demodex folliculorum dưới kính hiển vi điện tử quét (SEM)
Dưới mỗi chân lông mi mắt có thể đó là một con rận Demomax
Điều này dẫn đến nghi vấn cho rằng, bất cứ ai trong chúng ta cũng đều có chứa chấp con rận Demodex này, nếu không muốn nói là với số lượng rất lớn trên cơ thể của mỗi người chúng ta. Megan Thoemmes, người đứng đầu nhóm nghiên cứu này, cho biết: "Vẫn hơi khó để có thể xác định chính xác số lượng nhưng một quần thể rận nhỏ có thể lên đến hàng trăm con. Một quần thể cỡ lớn có thể đếm được cả hàng ngàn con". Nói theo cách khác, có thể dưới mỗi chân lông mi của bạn đều có một con rận đang "bơi" trong đó.
Lẽ tất nhiên, sẽ có những người bị dính rận hơn người khác và ngược lại. Cũng có thể trên cùng một người nhưng phần bên trái của bộ mặt sẽ có nhiều hơn bên phải hoặc ngược lại.
Song, các chuyên gia nghiên cứu vẫn chưa giải đáp được câu hỏi: Loài rận này đang tìm kiếm thứ gì trên mặt của chúng ta? Trên thực tế, chúng ta cũng chưa xác định rõ được khẩu phần của Demodex là gì. "Vài người cho rằng chúng ăn những con vi khuẩn thường sống trên da chúng ta. Một ý kiên khác lại nghĩ chúng ăn các tế bào chết. Một số người nữa nghĩ rằng, chúng ăn những chất dầu sinh ra từ tuyến nhờn", Thoemmes nói thêm.
Ảnh về loài Demodex folliculorum dưới kính hiển vi quang học
Hiện Thoemmes và các cộng sự viên của cô đang phân tích các mẫu vi sinh vật có trong ruột của Demodex. Những sinh vật này có thể giúp cho chúng ta hình dung ra loài rận này sẽ tiêu thụ thứ gì trên mặt của chúng ta.
Sự sinh sản của loài rận này cũng là một vấn đề đáng quan tâm. Mặc dù cho đến hiện tại, rận Demodex được xem là vô hại nhưng chắc hẳn có nhiều người muốn loại bỏ chúng một cách triệt để. Do vậy, rận Demodex sinh sản như thế nào cũng là điều phải cần phải tìm hiểu thêm. Xét đến các loài rận khác, cách thức sinh sản của chúng rất đa dạng, từ sự tương quan kiểu "truyền thống" cho đến loạn luân và ăn thịt bạn tình đều có đủ. Nhưng loài rận Demodex có vẻ "lành tính" hơn hẳn. "Chưa có sự ghi nhận nào cho việc chúng ăn thịt con khác. Có vẻ là chúng chỉ rời tổ vào ban đêm để tìm bạn tình và quay trở về sau đó", Thoemmes nhận xét.
Song, nhóm nghiên cứu biết rõ về việc đẻ trứng của loài rận Demodex này. Toàn bộ quá trình đã được ghi hình ở clip bên dưới. Cụ thể các con rận Demodex cái đẻ trứng ngay trong cái lỗ chân lông mà chúng đang ở. Demodex không đẻ nhiều, gần như chỉ có một trứng cho một lần đẻ.
(Xem clip)
"Trứng của chúng thực sự lớn, từ 1/3 cho đến 1/2 kích thước của cơ thể, điều đó sẽ đòi hỏi chúng phải bồi bổ lại cơ thể rất nhiều. Trứng của chúng lớn đến nỗi chúng gần như chỉ đẻ được một trứng tại một thời điểm nhất định. Và tôi không thể hình dung được liệu có thêm trứng nào khác có thể nhét vừa vào trong cơ thể chúng với kích thước lớn như thế hay hay không?", Thoemmes bình luận.
Nhưng loài rận này có một điểm rất kỳ lạ, chúng không có hậu môn. Vậy chúng "ngũ cốc luân hồi" như thế nào? Tất nhiên, chúng vẫn cần phải "xả ra ngoài", song theo một cách rất kịch tính: rận Demodex sẽ "nổ tung" sau khi chết. Dường như loài vật này đã "tích trữ" các chất thải trong suốt cuộc đời của mình, vì vậy mà chúng có phần thân và đuôi dài như con giun. Và sau khi quá trình trao đổi vật chất trong cơ thể đã ngưng, cơ thể Demodex bị khô đi và mọi chất thải của chúng vương vãi ra chung quanh. Cụm từ "nổ tung" có thể hơi cường điệu hoá, song rõ ràng lúc nó chết, phân của loài này sẽ nằm rải rác trên mặt của bạn.
Với kiểu tiêu hóa lạ lùng này, ve mặt chỉ sống được tối đa có 16 ngày. Sau khi chúng chết và rã ra, chất thải lưu tồn ngay trên mặt người, kết hợp với vi khuẩn gây ra bệnh viêm da (hồng ban).
Đã từng có những cuộc nghiên cứu cho thấy mối tương quan giữa rận Demodex và bệnh mụn trứng cá đỏ kinh niên (rosacea). Cụ thể là có một số người ban đầu bị ửng đỏ mặt, sau đó chuyển sang tình trạng đỏ mặt vĩnh viễn, xuất hiện các nốt đỏ đậm hơn và trở nên nhạy cảm với sự thay đổi nhiệt độ môi trường. Các cuộc nghiên cứu trên khám phá ra rằng ở những người bị chứng này thường có nhiều rận Demodex hơn so với người bình thường. Ví dụ thay vì chỉ có 1-2 con trên mỗi cm vuông thì ở mặt họ lên đến 10-20 con.
Gương mặt của người bị chứng Rosacea
Song điều đó không có nghĩa rằng chúng là nguyên nhân chủ yếu gây ra chứng Rosacea này. Số lượng rận Demodex có thể chỉ là hậu quả của chứng bệnh này. Kevin Kavanagh, thuộc ĐH ở Maynooth (Ireland), dưa ra nhận định: "Những con rận có liên quan tới chứng rosacea, nhưng chúng không phải là nguyên nhân chủ yếu gây ra bệnh". Trong nghiên cứu của ông hồi năm 2012, Kavanagh kết luận rằng, "nguyên nhân của sự gia tăng 'dân số' Demodex đến từ sự thay đổi của da người".
Cụ thể hơn, da của chúng ta thay đổi theo thời gian, cũng như từ điều kiện sinh hoạt và môi trường sống. Các tác động này khiến cho tuyến nhờn bên dưới da chúng ta tiết ra nhiều chất nhờn dạng béo hơn, nhằm giữ cho da chúng ta luôn ẩm. Và rất có thể rận Demodex sẽ tìm ăn các chất nhờn trên nên nếu tuyến nhờn tiết ra càng nhiều thì chúng sẽ càng có nhiều thức ăn hơn. Kết quả là "dân số" Demodex tăng vọt.
Kavanagh mô tả: "Hiện tượng này dẫn đến tình trạng sưng tấy trên khuôn mặt chúng ta, vì khi đó có quá nhiều rận sản sinh ra. Khi đám rận này chết đi, chúng giải thoát các chất có trong cơ thể mình. Những thứ đấy có chứa nhiều vi khuẩn cùng với độc chất dẫn đến việc gây ra ngứa và viêm nhiễm".
Việc chất nhờn được tiết ra nhiều có thể là nguyên nhân cho rận Demodex sinh sôi mạnh mẽ hơn
Nhưng việc rận Demodex chết đi có lẽ có liên quan đến hệ miễn dịch của chúng ta nhiều hơn. Thoemmes cho biết, ở những bệnh nhân có hệ miễn dịch bị suy yếu như người bị AIDS hoặc ung thư, số lượng rận Demodex sinh sôi khá đáng kể. "Tôi cho rằng đám rận bị nổ tung vì cơ thể bạn có phản ứng miễn dịch với thứ gì đó có trên chúng. Rosacea chỉ là một phản ứng như vậy". Khi hệ miễn dịch bị suy yếu, những phản ứng như vậy sẽ không còn nhiều nên rận Demodex sẽ sinh sôi ra nhanh chóng hơn.
Trên thực tế, mối liên hệ giữa con người chúng ta và rận Demodex vẫn chưa hoàn toàn được làm cho rõ. Ký sinh hay cộng sinh vẫn là câu hỏi vẫn chưa được giải đáp. Mặc dù rận Demodex có liên hệ với chứng Rosacea, song không phải bất cứ ai cũng bị bệnh như vậy và với người bị AIDS hay ung thư, họ cũng dễ dàng dính các bệnh khác do sự suy yếu của hệ miễn dịch. Điều đáng nói là dù có mặt ở hầu hết mọi người nhưng chúng ta hầu như không cảm thấy "khó chịu" gì về chúng.
Ảnh da người (màu tím) bị vi khuẩn (màu cam) sinh sôi và nảy nở
Và nếu giả thuyết rận Demodex có ăn vi khuẩn sống trên da hoặc tế bào chết (ngoài "thực đơn" chất béo ra) là đúng, thì rõ ràng chúng cũng có ích cho cơ thể con người. Hãy hình dung đến các công nhân vệ sinh đang "cần mẫn" lau dọn văn phòng của bạn, rận Demodex rất có thể cũng đang thực hiện vai trò này.
Mặc dù có một số phương pháp hiệu quả để loại bỏ rận Demodex, nhưng chúng vẫn tái xuất hiện trở lại. Khoảng thời gian này kéo dài khoảng 6 tuần. Và nguồn lây nhiễm tất nhiên là từ những đồ vật ở chung quanh chúng ta, những người sống gần gủi với chúng ta. "Chúng ta bị lây chúng từ những người mình có tiếp xúc. Chúng ta bị lây chúng từ chăn chiếu, gối ôm, khăn tắm. Có những bằng chứng rõ ràng về việc chúng ta 'trao đổi' chúng qua lại giữa từng người một", Kavanagh cho hay.
Rận Demodex "like" mặt người
Và rận Demodex rất "yêu" khuôn mặt của con người.
Dù bị lây nhiễm như thế nào, chúng cũng luôn tìm cách bò lên trên mặt của chúng ta. Việc loài rận này xuất hiện ở khu vực vòng một của phụ nữ cũng có thể là cách để chúng lây nhiễm lên các đứa trẻ sơ sinh, khi bà mẹ cho con mình bú. Sinh hoạt tình dục giữa người với người cũng là một con đường tốt cho rận Demodex lây nhiễm.
Đặc biệt khi chúng ta già đi, số lượng rận Demodex ngày sẽ càng nhiều hơn. Nghiên cứu của Thoemmes cho thấy hoạt động của Demodex ở những người trên 18 tuổi nhiều hơn hẳn các thiếu niên. Rất có thể vì hoạt động của tuyến nhờn hoặc sự thay đổi của da mặt theo tuổi tác đã kích thích chúng tăng trưởng nhiều hơn.
Nhưng quan trọng hơn hết, loài rận nói trên có nguồn gốc từ đâu? Lẽ tất nhiên chúng không tự sinh ra trên mặt của chúng ta mà lây từ người khác. Vậy đâu là cái gốc rể?
(Minh họa)
Phải chăng chúng đến từ loài chó?
Nhưng cũng có khả năng con người đã bị lây giống D. brevis từ một loài rận tương tự sống trên thân con chó. Khi nhân loại đã đồng hoá chó hoang trở thành chó nhà mà đặc biệt là chó sói, có lẽ sự trao đổi này đã diễn ra. "Tổ tiên chúng ta đã sống gần gũi với chó, để di săn bắn và kiếm ăn và bị lây nhiễm từ đó", Thoemmes nhận xét.
Nhưng dù là cách lây nhiễm nào đi nữa, thì mối liên quan giữa con người và Demodex là xảy ra rất lâu đời. Theo Thoemmes, rận Demodex có thể giúp tìm hiểu thêm quá trình cư trú của nhân loại trong hàng ngàn năm qua. Khi quan sát mẫu DNA của đám rận này, Thoemmes đã phát hiện nhóm rận thu được ở cộng đồng người Hoa khác hẳn với cộng đồng người ở Bắc và Nam Mỹ. Chi tiết này cho thấy nghiên cứu về rận Demodex có thể cung cấp thêm thông tin về lịch sử tiến hóa của nhân loại.
Ảnh minh họa về rận Demodex folliculorum đang bò trên da người
"Chúng ta có thể hình dung ra các mối tương quan trong cộng đồng loài người... Những mối tương quan mà trước đây chúng ta chưa từng nghĩ đến", Thoemmes nhận xét. Lấy ví dụ như quá trình thực dân hoá Trung và Nam Mỹ, dòng người nào đang chiếm vai trò chính. "Có rất nhiều giả thuyết khác nhau về cộng đồng người nào đã thực dân hoá Brazil và lai tạo với dân bản địa".
Và cũng còn khá nhiều điều khác nữa để nghiên cứu thêm về loài rận Demodex, ví dụ chúng đã biến đổi như thế nào khi lây qua người, hoặc con người đã thay đổi ra sao kể từ khi có chúng... Tất nhiên, không hẳn các thắc mắc hoặc giả thuyết nào cũng có thể xác định ra đúng hay sai. Nhưng sau cùng, rận Demodex chỉ là một trong số hàng tá loài ký sinh khác có trên cơ thể con người, như ve, bọ chét, vi khuẩn, giun sán... Điều này ít nhiều cũng nói lên một bài học khác về cơ thể người. Chúng ta không đơn giản chỉ là chúng ta mà chúng ta vốn là một cơ thể biết di chuyển, là một phần của cộng đồng người và cũng là một hội quần xã hội với hàng trăm loài cùng chia sẻ cơ thể ấy.
Điều đầu tiên là bạn không nhìn thấy được chúng bằng mắt thường, nhờ vậy thì chúng mới có thể sống thoải mái và tự do trên "mặt tiền" của mỗi người. Nhưng thực ra nếu chịu khó dùng kính lúp hoặc kính hiển vi, bạn có thể thấy loài bọ có hình dạng như giun hoặc sâu này đang bò dưới lớp da của mình, như trong video clip sau đây:
Demodex là tên gọi của một loại ký sinh trùng (hay còn gọi là bọ ve), là một trong số hàng tỷ ký sinh trùng có mặt trên cơ thể mình. Demodex có kích thước nhỏ nhất trong số loại ký sinh trùng vì vậy rất khó có thể nhìn thấy bằng mắt thường. Loài ký sinh trùng này thích cư ngụ ở những vùng thuộc các bộ phận nang lông và tuyến bã nhờn như: da mặt, mũi, trán, cằm, mắt,…
Có 2 loài rận "thích" sống trên mặt người là Demodex folliculorum (D. folliculorum) và D. brevis (cùng gọi Demodex). Tuy có vẻ ngoài giống như con sâu rọm, nhưng chúng thực sự là những loài giáp xác, giống như loại côn trùng hoặc tôm cua. Họ hàng gần nhất của chúng là nhện và ve.
Phần đầu của rận Demodex folliculorum gồm có 8 chân
Cấu tạo của Demodex: gồm có phần đầu với 8 cái chân ngắn và mập chia đều ra 2 bên, phần thân và đuôi có kích thước bằng nhau và kéo dài thành một đoạn lớn khiến cho chúng trông giống như con sâu. Nhưng do sự bất đối xứng quá lớn như vậy nên loài rận Demodex di chuyển rất chậm. Dưới kính hiển vi, Demodex trông như đang bơi trong các "bể" dầu mỡ nằm dưới lớp da con người.
2 loài rận Demodex này được phân biệt chủ yếu qua vị trí mà chúng sinh sống. Demodex folliculorum (D. folliculorum) thích cư ngụ gần bề mặt da, trong các lỗ chân lông hoặc chân tóc. Còn loài D. brevis lại sống ở lớp sâu hơn, phía dưới biểu bì của da, bên trong tuyến nhờn (dầu) bao quanh chân lông của người.
D. brevis sống trong các tuyến nhờn (sebaceious gland) của con người
So với các phần khác của cơ thể, lỗ chân lông ở mặt người có kích thước rộng hơn và cũng có nhiều tuyến nhờn. Đó cũng là lý do mà rận Demodex ưa sống ký sinh tại đây hơn các vùng khác. Tuy nhiên vì một số lý do "nhạy cảm" nào đó, rận Demodex cũng được tìm thấy quanh vòng một của phụ nữ cũng như ở khu vực nhạy cảm.
- Những đặc điểm riêng
Ảnh về loài Demodex folliculorum dưới kính hiển vi điện tử quét (SEM)
Dưới mỗi chân lông mi mắt có thể đó là một con rận Demomax
Điều này dẫn đến nghi vấn cho rằng, bất cứ ai trong chúng ta cũng đều có chứa chấp con rận Demodex này, nếu không muốn nói là với số lượng rất lớn trên cơ thể của mỗi người chúng ta. Megan Thoemmes, người đứng đầu nhóm nghiên cứu này, cho biết: "Vẫn hơi khó để có thể xác định chính xác số lượng nhưng một quần thể rận nhỏ có thể lên đến hàng trăm con. Một quần thể cỡ lớn có thể đếm được cả hàng ngàn con". Nói theo cách khác, có thể dưới mỗi chân lông mi của bạn đều có một con rận đang "bơi" trong đó.
Lẽ tất nhiên, sẽ có những người bị dính rận hơn người khác và ngược lại. Cũng có thể trên cùng một người nhưng phần bên trái của bộ mặt sẽ có nhiều hơn bên phải hoặc ngược lại.
Song, các chuyên gia nghiên cứu vẫn chưa giải đáp được câu hỏi: Loài rận này đang tìm kiếm thứ gì trên mặt của chúng ta? Trên thực tế, chúng ta cũng chưa xác định rõ được khẩu phần của Demodex là gì. "Vài người cho rằng chúng ăn những con vi khuẩn thường sống trên da chúng ta. Một ý kiên khác lại nghĩ chúng ăn các tế bào chết. Một số người nữa nghĩ rằng, chúng ăn những chất dầu sinh ra từ tuyến nhờn", Thoemmes nói thêm.
Ảnh về loài Demodex folliculorum dưới kính hiển vi quang học
Hiện Thoemmes và các cộng sự viên của cô đang phân tích các mẫu vi sinh vật có trong ruột của Demodex. Những sinh vật này có thể giúp cho chúng ta hình dung ra loài rận này sẽ tiêu thụ thứ gì trên mặt của chúng ta.
Sự sinh sản của loài rận này cũng là một vấn đề đáng quan tâm. Mặc dù cho đến hiện tại, rận Demodex được xem là vô hại nhưng chắc hẳn có nhiều người muốn loại bỏ chúng một cách triệt để. Do vậy, rận Demodex sinh sản như thế nào cũng là điều phải cần phải tìm hiểu thêm. Xét đến các loài rận khác, cách thức sinh sản của chúng rất đa dạng, từ sự tương quan kiểu "truyền thống" cho đến loạn luân và ăn thịt bạn tình đều có đủ. Nhưng loài rận Demodex có vẻ "lành tính" hơn hẳn. "Chưa có sự ghi nhận nào cho việc chúng ăn thịt con khác. Có vẻ là chúng chỉ rời tổ vào ban đêm để tìm bạn tình và quay trở về sau đó", Thoemmes nhận xét.
Song, nhóm nghiên cứu biết rõ về việc đẻ trứng của loài rận Demodex này. Toàn bộ quá trình đã được ghi hình ở clip bên dưới. Cụ thể các con rận Demodex cái đẻ trứng ngay trong cái lỗ chân lông mà chúng đang ở. Demodex không đẻ nhiều, gần như chỉ có một trứng cho một lần đẻ.
(Xem clip)
"Trứng của chúng thực sự lớn, từ 1/3 cho đến 1/2 kích thước của cơ thể, điều đó sẽ đòi hỏi chúng phải bồi bổ lại cơ thể rất nhiều. Trứng của chúng lớn đến nỗi chúng gần như chỉ đẻ được một trứng tại một thời điểm nhất định. Và tôi không thể hình dung được liệu có thêm trứng nào khác có thể nhét vừa vào trong cơ thể chúng với kích thước lớn như thế hay hay không?", Thoemmes bình luận.
Nhưng loài rận này có một điểm rất kỳ lạ, chúng không có hậu môn. Vậy chúng "ngũ cốc luân hồi" như thế nào? Tất nhiên, chúng vẫn cần phải "xả ra ngoài", song theo một cách rất kịch tính: rận Demodex sẽ "nổ tung" sau khi chết. Dường như loài vật này đã "tích trữ" các chất thải trong suốt cuộc đời của mình, vì vậy mà chúng có phần thân và đuôi dài như con giun. Và sau khi quá trình trao đổi vật chất trong cơ thể đã ngưng, cơ thể Demodex bị khô đi và mọi chất thải của chúng vương vãi ra chung quanh. Cụm từ "nổ tung" có thể hơi cường điệu hoá, song rõ ràng lúc nó chết, phân của loài này sẽ nằm rải rác trên mặt của bạn.
- Lợi hay hại?
Với kiểu tiêu hóa lạ lùng này, ve mặt chỉ sống được tối đa có 16 ngày. Sau khi chúng chết và rã ra, chất thải lưu tồn ngay trên mặt người, kết hợp với vi khuẩn gây ra bệnh viêm da (hồng ban).
Đã từng có những cuộc nghiên cứu cho thấy mối tương quan giữa rận Demodex và bệnh mụn trứng cá đỏ kinh niên (rosacea). Cụ thể là có một số người ban đầu bị ửng đỏ mặt, sau đó chuyển sang tình trạng đỏ mặt vĩnh viễn, xuất hiện các nốt đỏ đậm hơn và trở nên nhạy cảm với sự thay đổi nhiệt độ môi trường. Các cuộc nghiên cứu trên khám phá ra rằng ở những người bị chứng này thường có nhiều rận Demodex hơn so với người bình thường. Ví dụ thay vì chỉ có 1-2 con trên mỗi cm vuông thì ở mặt họ lên đến 10-20 con.
Gương mặt của người bị chứng Rosacea
Song điều đó không có nghĩa rằng chúng là nguyên nhân chủ yếu gây ra chứng Rosacea này. Số lượng rận Demodex có thể chỉ là hậu quả của chứng bệnh này. Kevin Kavanagh, thuộc ĐH ở Maynooth (Ireland), dưa ra nhận định: "Những con rận có liên quan tới chứng rosacea, nhưng chúng không phải là nguyên nhân chủ yếu gây ra bệnh". Trong nghiên cứu của ông hồi năm 2012, Kavanagh kết luận rằng, "nguyên nhân của sự gia tăng 'dân số' Demodex đến từ sự thay đổi của da người".
Cụ thể hơn, da của chúng ta thay đổi theo thời gian, cũng như từ điều kiện sinh hoạt và môi trường sống. Các tác động này khiến cho tuyến nhờn bên dưới da chúng ta tiết ra nhiều chất nhờn dạng béo hơn, nhằm giữ cho da chúng ta luôn ẩm. Và rất có thể rận Demodex sẽ tìm ăn các chất nhờn trên nên nếu tuyến nhờn tiết ra càng nhiều thì chúng sẽ càng có nhiều thức ăn hơn. Kết quả là "dân số" Demodex tăng vọt.
Kavanagh mô tả: "Hiện tượng này dẫn đến tình trạng sưng tấy trên khuôn mặt chúng ta, vì khi đó có quá nhiều rận sản sinh ra. Khi đám rận này chết đi, chúng giải thoát các chất có trong cơ thể mình. Những thứ đấy có chứa nhiều vi khuẩn cùng với độc chất dẫn đến việc gây ra ngứa và viêm nhiễm".
Việc chất nhờn được tiết ra nhiều có thể là nguyên nhân cho rận Demodex sinh sôi mạnh mẽ hơn
Nhưng việc rận Demodex chết đi có lẽ có liên quan đến hệ miễn dịch của chúng ta nhiều hơn. Thoemmes cho biết, ở những bệnh nhân có hệ miễn dịch bị suy yếu như người bị AIDS hoặc ung thư, số lượng rận Demodex sinh sôi khá đáng kể. "Tôi cho rằng đám rận bị nổ tung vì cơ thể bạn có phản ứng miễn dịch với thứ gì đó có trên chúng. Rosacea chỉ là một phản ứng như vậy". Khi hệ miễn dịch bị suy yếu, những phản ứng như vậy sẽ không còn nhiều nên rận Demodex sẽ sinh sôi ra nhanh chóng hơn.
Trên thực tế, mối liên hệ giữa con người chúng ta và rận Demodex vẫn chưa hoàn toàn được làm cho rõ. Ký sinh hay cộng sinh vẫn là câu hỏi vẫn chưa được giải đáp. Mặc dù rận Demodex có liên hệ với chứng Rosacea, song không phải bất cứ ai cũng bị bệnh như vậy và với người bị AIDS hay ung thư, họ cũng dễ dàng dính các bệnh khác do sự suy yếu của hệ miễn dịch. Điều đáng nói là dù có mặt ở hầu hết mọi người nhưng chúng ta hầu như không cảm thấy "khó chịu" gì về chúng.
Ảnh da người (màu tím) bị vi khuẩn (màu cam) sinh sôi và nảy nở
Và nếu giả thuyết rận Demodex có ăn vi khuẩn sống trên da hoặc tế bào chết (ngoài "thực đơn" chất béo ra) là đúng, thì rõ ràng chúng cũng có ích cho cơ thể con người. Hãy hình dung đến các công nhân vệ sinh đang "cần mẫn" lau dọn văn phòng của bạn, rận Demodex rất có thể cũng đang thực hiện vai trò này.
- "Yêu" con người
Mặc dù có một số phương pháp hiệu quả để loại bỏ rận Demodex, nhưng chúng vẫn tái xuất hiện trở lại. Khoảng thời gian này kéo dài khoảng 6 tuần. Và nguồn lây nhiễm tất nhiên là từ những đồ vật ở chung quanh chúng ta, những người sống gần gủi với chúng ta. "Chúng ta bị lây chúng từ những người mình có tiếp xúc. Chúng ta bị lây chúng từ chăn chiếu, gối ôm, khăn tắm. Có những bằng chứng rõ ràng về việc chúng ta 'trao đổi' chúng qua lại giữa từng người một", Kavanagh cho hay.
Rận Demodex "like" mặt người
Và rận Demodex rất "yêu" khuôn mặt của con người.
Dù bị lây nhiễm như thế nào, chúng cũng luôn tìm cách bò lên trên mặt của chúng ta. Việc loài rận này xuất hiện ở khu vực vòng một của phụ nữ cũng có thể là cách để chúng lây nhiễm lên các đứa trẻ sơ sinh, khi bà mẹ cho con mình bú. Sinh hoạt tình dục giữa người với người cũng là một con đường tốt cho rận Demodex lây nhiễm.
Đặc biệt khi chúng ta già đi, số lượng rận Demodex ngày sẽ càng nhiều hơn. Nghiên cứu của Thoemmes cho thấy hoạt động của Demodex ở những người trên 18 tuổi nhiều hơn hẳn các thiếu niên. Rất có thể vì hoạt động của tuyến nhờn hoặc sự thay đổi của da mặt theo tuổi tác đã kích thích chúng tăng trưởng nhiều hơn.
Nhưng quan trọng hơn hết, loài rận nói trên có nguồn gốc từ đâu? Lẽ tất nhiên chúng không tự sinh ra trên mặt của chúng ta mà lây từ người khác. Vậy đâu là cái gốc rể?
- Nguồn gốc
(Minh họa)
Phải chăng chúng đến từ loài chó?
Nhưng cũng có khả năng con người đã bị lây giống D. brevis từ một loài rận tương tự sống trên thân con chó. Khi nhân loại đã đồng hoá chó hoang trở thành chó nhà mà đặc biệt là chó sói, có lẽ sự trao đổi này đã diễn ra. "Tổ tiên chúng ta đã sống gần gũi với chó, để di săn bắn và kiếm ăn và bị lây nhiễm từ đó", Thoemmes nhận xét.
Nhưng dù là cách lây nhiễm nào đi nữa, thì mối liên quan giữa con người và Demodex là xảy ra rất lâu đời. Theo Thoemmes, rận Demodex có thể giúp tìm hiểu thêm quá trình cư trú của nhân loại trong hàng ngàn năm qua. Khi quan sát mẫu DNA của đám rận này, Thoemmes đã phát hiện nhóm rận thu được ở cộng đồng người Hoa khác hẳn với cộng đồng người ở Bắc và Nam Mỹ. Chi tiết này cho thấy nghiên cứu về rận Demodex có thể cung cấp thêm thông tin về lịch sử tiến hóa của nhân loại.
Ảnh minh họa về rận Demodex folliculorum đang bò trên da người
"Chúng ta có thể hình dung ra các mối tương quan trong cộng đồng loài người... Những mối tương quan mà trước đây chúng ta chưa từng nghĩ đến", Thoemmes nhận xét. Lấy ví dụ như quá trình thực dân hoá Trung và Nam Mỹ, dòng người nào đang chiếm vai trò chính. "Có rất nhiều giả thuyết khác nhau về cộng đồng người nào đã thực dân hoá Brazil và lai tạo với dân bản địa".
Và cũng còn khá nhiều điều khác nữa để nghiên cứu thêm về loài rận Demodex, ví dụ chúng đã biến đổi như thế nào khi lây qua người, hoặc con người đã thay đổi ra sao kể từ khi có chúng... Tất nhiên, không hẳn các thắc mắc hoặc giả thuyết nào cũng có thể xác định ra đúng hay sai. Nhưng sau cùng, rận Demodex chỉ là một trong số hàng tá loài ký sinh khác có trên cơ thể con người, như ve, bọ chét, vi khuẩn, giun sán... Điều này ít nhiều cũng nói lên một bài học khác về cơ thể người. Chúng ta không đơn giản chỉ là chúng ta mà chúng ta vốn là một cơ thể biết di chuyển, là một phần của cộng đồng người và cũng là một hội quần xã hội với hàng trăm loài cùng chia sẻ cơ thể ấy.