Cà phê có chứa caffeine giúp cho tinh thần sảng khoái, đầu óc tỉnh táo nhưng nếu sử dụng lâu dài hoặc quá nhiều sẽ kìm hãm thụ thể gây ra buồn ngủ adnosine, khiến cho cơ thể bị lâm vào tình trạng mất ngủ kinh niên.

Giáo sư Richard Alan Friedman, giám đốc phòng khám bệnh tâm thần Payne Whitney, kể về một bệnh nhân 32 tuổi ngủ gật khi chờ đèn đỏ và bị cảnh sát bắt giữ vì nghi ngờ sử dụng rượu hoặc ma túy trong lúc lái xe. Nhưng trên thực tế, cơn buồn ngủ ập đến là do người đàn ông bị mất ngủ kinh niên. Áp lực công việc khiến cho anh cố gắng chỉ ngủ có 5 tiếng một ngày, thay vì 7-9 tiếng theo khuyến cáo. Để giữ cho bản thân tỉnh táo, tập trung và tràn đầy năng lực, anh đã tiêu thụ đến 6 ly cà phê một ngày.

Một ly cà phê (236 ml) sẽ cung cấp khoảng 100 mg caffeine. Tiêu thụ 400-500 mg caffeine mỗi ngày được coi là an toàn, trong khi đến mức 1,200 mg trở lên sẽ dẫn đến ngộ độc, với các biểu hiện bị co giật hoặc bị rối loạn nhịp tim.

Giống như bệnh nhân nói ở trên không biết rằng, bộ não của anh bị mất ngủ trầm trọng. Cảm giác tỉnh táo tạm thời chỉ là do chất caffeine đánh lừa. Trên thực tế, không có một loại thuốc nào, kể cả caffeine, có thể đảo ngược lại tình trạng mất ngủ kinh niên có hiệu quả.

Trong não có một chất gọi là adenosine đóng vai trò chính trong việc điều hòa giấc ngủ. Số lượng adenosine thấp nhất là vào buổi sáng khi chúng ta vừa thức dậy, đồng thời sẽ tăng dần trong ngày để tạo ra áp lực khiến cho cơ thể có nhu cầu ngủ vào buổi tối. Adenosine được loại bỏ khỏi não trong lúc ngủ, qua đó sẽ giúp chúng ta được tỉnh táo khi tỉnh dậy. Caffeine là chất đối kháng mạnh mẽ với các thụ thể adenosine này, ngăn chặn tác dụng an thần, khiến cho bạn cảm thấy hưng phấn và tỉnh táo.

Vấn đề là khi bạn cắt ngắn giấc ngủ, adenosine sẽ không được loại bỏ hoàn toàn ra khỏi não. Càng bị mất ngủ, nồng độ adenosine còn sót lại trong não sẽ càng gia tăng, tạo ra cảm giác mệt mỏi, buồn ngủ dai dẳng và làm suy giảm chức năng nhận thức.

Bộ não tìm cách giải quyết tình trạng này bằng cách tăng lên số lượng thụ thể adenosine nhằm làm cho bạn cảm thấy bị mệt mỏi và cần phải đi ngủ. Tuy nhiên, thay vì đi ngủ, bạn lại uống thêm cà phê mà không biết rằng chỉ có giấc ngủ đủ mới có thể ngăn chặn số lượng adenosine trong não tăng lên.

Mất ngủ không chỉ khiến cho bạn bị mệt mỏi, mà còn làm suy yếu khả năng củng cố trí nhớ của não bộ. Mất ngủ cũng có thể gây tình trạng dễ bị nổi cơn nóng giận, mất đi sự kiểm soát cảm xúc ở người bình thường và làm nghiêm trọng thêm chứng trầm cảm và rối loạn lo âu ở người có vấn đề về sức khỏe tâm thần.


Cà phê đen chứa caffeine giúp cho đầu óc được tỉnh táo. (Ảnh: Freepik).

Làm thế nào để không gây ra ảnh hưởng xấu cho giấc ngủ?

Theo nghiên cứu của Cục An toàn Thực phẩm và Dược phẩm Mỹ (FDA), thời gian bán hủy (khoảng thời gian cơ thể chuyển hóa xong 50% lượng caffeine tiêu thụ) thường có mức dao động khoảng 4-6 giờ. Một người trưởng thành không nên uống quá 4-5 tách cà phê một ngày. Với những người nhạy cảm với cà phê, con số này có thể sẽ cần ít hơn và nên tham khảo đầy đủ với bác sĩ nếu cần.

Bên cạnh đó, nếu cứ uống cà phê cả ngày sẽ khiến cho bạn khó ngủ, thậm chí vô hiệu hóa cả thuốc an thần. Cách tốt nhất là nên uống cà phê vào buổi sáng và tránh sử dụng sau bữa trưa. Một số người gặp vấn đề chuyển hóa caffeine chậm do yếu tố di truyền, có thể bị mất ngủ ngay cả khi uống cà phê vào sáng sớm, do đó họ cần nên chuyển sang uống trà để thay thế.

Một sự thật là bạn không thể dùng caffeine để chống lại những cơn buồn ngủ cả đời vì dư lượng adenosine ngày một tăng cao trong não, sẽ khiến cho bạn bị "sập nguồn năng lực".

"Khi điều đó xảy ra, đừng nên hốt hoảng và vội vàng uống thuốc ngủ, hãy để cho não của bạn được nghỉ ngơi một cách tự nhiên", giáo sư Friedman có lời khuyên.