Tweet
Nói đến tuổi già thì ai mà không cảm thấy trong lòng băn khoăn, lo ngại.
Già có nghĩa là ốm yếu, bệnh hoạn, xấu xí, mất đi năng lực vốn có, không còn hữu dụng, mất khả năng, phải trông cậy vào người khác, nghèo khó, buồn nản, cô đơn trong căn phòng hiu quạnh ngày nầy qua ngày nọ để chờ đến lúc ra đi theo ông theo bà...
***
Hầu như mọi quốc gia trên thế giới đều có đề ra những chính sách để giúp đỡ, tôn trọng và trân quý người già, nhưng đây cũng chỉ là trên lý thuyết mà thôi. Thực tế phải còn tùy thuộc vào tình trạng kinh tế và quyết tâm về mặt chính trị xã hội của từng mổi quốc gia một mà thôi.
Thôi thì, xin các cụ ông và cụ bà hãy tạm hài lòng với danh dự được xã hội đề tặng sự trân quý và biết ơn bằng những danh xưng rất kêu như: Lão ông, Lão bà, Cao niên, Cao tuổi,Tuổi vàng, Tuổi Hạc, Senior citizen, Golden age, Âge d’or, les Ainés , 3e Âge v…v...
Chính phủ còn nhiều khó khăn về ngân sách, phải dành ưu tiên cho thế hệ tiếp nối, cho tuổi trẻ, cho tương lai của quốc gia, của dân tộc...
Các cụ cũng đã sống nhiều rồi, xin hãy ráng hi sinh thêm chút xíu nữa cho con cháu nhờ. Chỉ còn vài năm nữa, thôi các cụ nhé!
Nói chung thì cuộc sống và thân phận của người già tương đối cũng đỡ hơn ở những quốc gia Tây phương, nhưng ngược lại tại quê nhà cũng như tại những xứ nghèo khó, dưới ách cai trị của bọn độc tài độc dảng thì tình trạng sinh hoạt đời sống người già còn rất nhiều xót xa và cay đắng hơn.
Người già không còn có chút giá trị nào cả
Họ là một gánh nặng cho gia đình, cho xã hội và cho quốc gia. Họ phải chịu đựng nhiều thành kiến từ những lớp người trẻ tuổi, và than ôi, trong đó có cả những người hằng ngày có nhiệm vụ chăm sóc họ như bác sĩ, y tá, y công, nhân viên xã hội và cả con cháu, hoặc thân nhân ruột thịt trong gia đình.
Trong y khoa, lão y (geriatrics) chỉ mới được nhìn nhận như một chuyên ngành tại Quebec (Canada) từ lúc gần đây mà thôi, nghĩa là từ giữa những năm 80. Tuy nhiên, giới sinh viên y khoa trẻ tuổi không mấy mặn mà với lĩnh vực quá phức tạp nầy vì nó đòi hỏi ở người thầy thuốc phải có một tinh thần vững chắc, một thể lực tốt và nhất là một tấm lòng biết thương người vô bờ bến.
Ở đâu cũng vậy, muốn sống được như ý, sống dễ chịu thì phải có tiền để thuê mướn người chăm sóc đặc biệt. Tóm lại là phải có tiền. Còn nếu không có, thì ai cũng như ai mà thôi.
Tại Québec, Canada, tình trạng lão hóa là một hiện thực của xã hội. Hiên nay, số người trên 65 tuổi chiếm đến 14% dân số. Tuổi 65 là tuổi chính thức để được xếp vào nhóm người già tại Canada và đuợc hưởng tiền già và các phúc lợi về y tế và xã hội.
Nhà dành cho người già và nhà nuôi dưỡng dài hạn là những nơi an cư cuối cùng của người cao tuổi. Công có, tư có.
Sự chăm sóc sức khỏe và các dịch vụ (services) tùy theo điều kiện cũng như khả năng tài chính của mỗi cụ.
Có những nơi giá cả bình dân, dễ thở nhưng cũng có những viện dưỡng lão thuộc loại deluxe 4-5 sao. Tiền nào của nấy là vậy!
Đây là một ngành kỹ nghệ đang bùng phát lên rất nhanh. Dịch vụ chăm sóc người già trở thành một ngành hái ra tiền.
Tại Montreal hay Toronto, các báo Việt Nam thỉnh thoảng cũng có đăng tin về việc cung cấp dịch vụ thăm viếng, săn sóc người già tại nhà thương hoặc tại nhà. Cũng có gia đình cần người chăm sóc cha hoặc mẹ già. Thường là họ tìm người phụ nữ trung niên hay sồn sồn để giúp vào công việc trên. Trả tiền mặt thì khỏi đóng thuế. Có nơi họ còn bao luôn cả ăn và ở.
Có thể gọi đây là nghề "chăm sóc người dưng".
Công việc chăm sóc người cao tuổi, bệnh hoạn, tánh tình có lúc hơi đặc biệt, là một công việc tuy không đòi hỏi trình độ học vấn cao, nhưng khá cực nhọc, cần có sự nhẫn nại, chịu khó, mà không phải ai cũng làm được hết đâu.
Tại thành phố Sài Gòn hiện nay cũng có thấy xuất hiện ra những dịch vụ y tế tương tự.
Tại Quebec, cơ quan Centre local de services communautaires hay CLSC của chính phủ, nếu có yêu cầu cần đến sự giúp đỡ, mỗi tuần một ngày họ sẽ gởi người đến để tắm rửa và dọn dẹp căn phòng cho các cụ già neo đơn.
Muốn được chăm sóc đầy đủ, chu đáo và như ý hơn thì phải nhờ đến các công ty tư nhân.
Denise Dubé là một bác sĩ về tâm lý học đồng thời bà ta cũng là một giáo sư về lão học tại Quebec. Bà có cho xuất bản một quyển sách khảo cứu nhằm mục đích tô điểm lại thân phận người già tại Canada.
Tựa đề tác phẩm là: "Humaniser la vieillesse", nouvelle édition Multimonde (2006).
Psychologue clinicienne auprès des adultes et des personnes âgées, DENISE DUBÉ est professeur de psychologie au Collège François-Xavier-Garneau. Elle a enseigné la psychologie gérontologique au Campus Notre-Dame-de-Foy, au Collège François-Xavier-Garneau et à l’Université Laval
Đây là một tác phẩm với mục đích khảo cứu về thực trạng của vấn đề lão hóa tại Canada. Tác giả muốn nhân tính hóa hiện tượng người cao tuổi. Tuổi già cũng có cái hay của nó.
Sách có kèm theo rất nhiều bài tham khảo chuyên môn rất giá trị. Chủ yếu nhắm vào những người có nhiệm vụ săn sóc người già.
Sau đây là một số đoạn đúc kết ra từ quyển Humaniser la Vieillesse. Xin được phép trích dẩn:
Các bạn có biết rõ, tuổi già là như thế nào hay không?
(Nên nhớ đây là khảo cứu về lão học tại Canada, một xứ giàu có và có khá đầy đủ cơ chế xã hội để giúp đỡ và bảo vệ người già từ 65 tuổi trở lên (tiền già, trợ cấp y tế miễn phí, chung cư giá hạ, nhà già, v…v…)
1) Đa số người già đều có dấu hiệu lão suy (sénile) và sa sút trí tuệ (démence)
Đây là một xét đoán không có căn cơ. Ngược lại, đa số các cụ không có bị xáo trộn tinh thần nhiều. Nhận xét tiêu cực trên đây có thể do sự lẫn lộn giữa tình trạng sa sút trí tuệ và tình trạng lão hóa của nhận thức bình thường (vieillissement cognitif normal).
Tại Canada có đến 8% dân số trên 65 tuổi có dấu hiệu sa sút trí tuệ và lối 5% mắc bệnh lú lẫn Alzheimer's.
2) Ngũ quan có khuynh hướng giảm theo tuổi
Các khảo cứu cho thấy ngũ quan có giảm đi khi về già. Bắt đầu là các chức năng về cảm giác (thị giác, thính giác, khứu giác, vị giác, xúc giác) có vấn đề vào lứa tuổi 60.
3) Đa số người cao tuổi không còn sự ham muốn tình dục (libido) cũng như không có khả năng làm tình.
Nếu bạn cho rằng sự kiện trên là đúng thì chắc bạn nhìn nhận rằng đối với các cụ già, sex chỉ còn là những kỷ niệm êm đềm trong quá khứ mà thôi.
Nhưng các chuyên gia về tình dục học nổi tiếng như Masters & Johnson thì cho rằng sự ham muốn vẫn có thể còn được duy trì một cách "không đến nỗi quá tệ" ở những cập vợ chồng thuộc lứa tuổi 70 và 80.
Không thấy tác giả Masters & Johnson so sánh việc "ăn cơm với ăn phở".
Riêng về phía các cụ bà, Masters & Johnson cho rằng họ không có bị giới hạn vì tuổi tác nhưng tiếc thay về phía cụ ông, sex bị chi phối do điều kiện thực tế về thể xác và tinh thần.
Đa số các ông đều chết sớm nên các bà đành chịu thôi.
Masters, W.H Johnson. Human sexual responses. Boston Littlt; Brownand company (1966)- Human sexual Inadequacy (1970) và Human sexuality(1992) NewYork, Harper Collins.
4) Khả năng hô hấp sẽ giảm khi về già.
Thật ra hô hấp bắt đầu giảm dần từ tuổi 30 trở đi. Đây là dung tích (volume) không khí hít vào 2 lá phổi và thở ra trong 15 giây.
5) Đa số người già đều cảm thấy khổ sở
Khảo cứu cho thấy hoàn toàn ngược lại. Tại các xứ phương Tây, người già cảm thấy rất thỏa mãn trong cuộc sống rất cao của họ.
6) Thể lực có khuynh hướng giảm thiểu khi về già
Thể lực bị giảm đi từ 10-20% lúc đến tuổi 70. Tuy nhiên sự suy giảm về thể lực có thể bị đẩy lùi lại nhờ vào những chương trình luyện tập thích hợp.
7) Tại Canada, có ít nhất 15% số người già sống trong các nhà dành riêng cho người già (résidence) và các viện dưỡng lão chăm sóc dài hạn (centre de soins de longue durée, CSLD, Long term care facility)
Sai. Theo con số thống kê ở Canada, có 17% dân số trên 65 tuổi nhận được sự trợ giúp tại gia. Ngoài ra có 6% được chăm sóc tại các trung tâm săn sóc dài hạn.
8) Người già còn sức làm việc thường cho năng suất kém hơn người trẻ tuổi
Mặc dù có những suy giảm về một vài chức năng và tốc độ phản ứng có chậm đi nhưng người già cũng có thể làm việc có hiệu quả không thua kém gì người trẻ tuổi hơn. Bù lại người già có tỷ lệ vắng mặt ít hơn người trẻ, ít bị tai nạn hơn và cho năng suất đều đặn hơn.
9) Khoảng 80% người già có sức khỏe tương đối tốt và tự lập để có thể sinh hoạt bình thường mà không cần đến sự trợ giúp của người khác
10) Người già hay giữ y thói quen của họ, rất bảo thủ và không chấp nhận dễ dàng mọi sự thay đổi
Người già thường có thái độ rất ổn định, nhưng đa số vẫn chấp nhận sự thay đổi và thích nghi vào điều kiện mới: nghỉ hưu, con cái ra riêng, góa bụa, thay đổi chổ ở, bệnh tật...
Họ vẫn có khả năng thích nghi trong mọi tình huống như giới trẻ.
11) Người già học hành chậm, đòi hỏi nhiều thời gian để thu nhận được một vấn đề mới mẻ.
12) Trong thực tế, người già không thể nào có khả năng học hỏi để tiếp thu được một kiến thức mới
Sai. Khả năng thụ đắc một kiến thức mới đều có ở mọi lứa tuổi. Đối với người già họ cần phải có thêm chút thời gian và điều kiện thuận tiện.
Càng ngày càng có nhiều đại học và trường cao đẳng mở những chương trình bổ túc thích nghi với nhu cầu của lớp người già.
13) Tóc độ phản ứng ở người già thường chậm hơn so với người trẻ
14) Nói chung tất cả người già đều giống nhau
Không. Họ không có giống nhau hết đâu. Khả năng trí tuệ, nhân cách, thái độ, cũng như các biến số về thể xác và xã hội đều khác biệt nhau ở người nầy so với người kia.
Sự kiện khác biệt về cá thể nêu trên đã đánh đổ ý niệm khuôn đúc cho rằng tất cả các cụ đều giống nhau hết.
15) Đa số người già ít khi buồn chán
Có khảo cứu cho thấy chỉ có 17% người già rơi vào tình trạng khó tìm được một sinh hoạt như họ mong muốn, còn lại 2/3 thì cho rằng họ không bao giở bị buồn chán.
16) Đa số người già đều bị tách biệt ra và họ cảm thấy rất cô đơn
Khảo cứu vào năm 1981 cho biết có 13% người già thú nhận họ rất cô đơn trong cuộc sống, nhất là những người goá bụa, những người sống trong các viện dưỡng lão. Sự cô đơn gắn liền với bênh tật ở một số các cụ, nhất là bệnh tâm thần. Sư cô đơn có tác dụng tiêu cực đối với hệ miễn dịch và từ đó kéo theo nhiều bệnh tật khác.
17) Đa số các người được đào tạo chuyên môn (bác sĩ, y tá, y công, chuyên viên xã hội...) trong phạm vi nghề nghiệp thường có ý tưởng không tốt đối với người già.
Họ tin vào những khuôn đúc tiêu cực. Bởi vì lẽ nầy, họ vẫn thích làm việc, săn sóc bệnh nhân nhỏ tuổi hơn là người già cả.
18) Những người già nào còn duy trì được sinh hoạt của mình thường cảm thấy hạnh phúc hơn những ai ít còn họat động.
Khảo cứu cho biết hạnh phúc của tuổi già không dính liền với nếp sinh hoạt hay sự thiếu hoạt động, nhưng thật sự ra là nhờ tiến trình thích nghi (processus d’adaptation) của họ trong đó nhân cách (personalité) đóng một vai trò quan trọng.
Tóm lại, có cụ cần phải hoạt động, có cụ khác thì cần sự yên tịnh và sự riêng tư để có được hạnh phúc.
19) Đa số người già vẫn còn sinh hoạt hay có ý muốn làm một công việc gì đó, chẳng hạn như làm thiện nguyện.
20) Đa số người già ít khi nổi giận bất tử.
Rất ít các cuộc khảo cứu cho biết vấn đề nầy, nhưng phần đông các cụ cho biết là đôi khi họ cũng cảm thấy bị khó chịu.
21) Nhân cách không thay đổi lúc về già
Khảo cứu cho biết nhân cách rất ổn định trong suốt cuộc đời, nhưng cũng có khảo cứu khác cho biết cá tính có thể thay đổi theo tuổi tác. Đó là sự gia tăng khuynh hướng nhìn vào nội tâm nhằm tìm ra ý nghĩa của cuộc sống.
Tuy có rất nhiều khảo cứu đã giúp cho chúng ta hiểu được phần nào thực chất của tuổi già nhưng than ôi, trong xã hội ngày nay người già vẫn còn phải chịu lắm chuyện đắng cay, bạc đãi...
Hiện tượng lão hóa vẫn còn phải chịu đựng áp lực từ những huyền thoại và từ những khuôn đúc tiêu cực.
Khuôn đúc tiêu cực và huyền thoại về lão hóa có thể khiến cho chúng ta có thái độ tiêu cực mỗi khi có dịp tiếp xúc với người già. Những thái độ tiêu cực có thể là từ nỗi lo sợ người già, lo sợ tuổi già, đánh giá người già qua tuổi tác và thái độ xem nguời già như con nít. Đây là nguyên nhân đưa đến sự kỳ thị để khước từ một dịch vụ nào đó. Thí dụ, "thôi đi ba ơi, ba già quá rồi, hổng được đâu". Sợ già cũng thường hay thấy xảy ra ở phía các bà. Đây là một cách chối để từ sự lão hóa.
Khuôn đúc tiêu cực quá phổ biến trong xã hội đã khiến cho không ít cụ tin theo những ý tưởng sai lầm trên và họ dễ dàng xuôi tay chấp nhận.
(Trích dẩn từ sách nói trên)
Một số huyền thoại khác về người già
Huyền thoại là sự sáng tạo ra một hình ảnh trong trí não mà không dựa vào một thực tế cuộc sống nào hết. Sau đây là một số thí dụ:
* Phần lớn người già đều bị lão suy hay bị sa sút trí tuệ hay thác loạn tinh thần
* Đa số người già đều rất khổ sở
* Về mặt làm việc, người già không có năng suất bằng người trẻ tuổi
* Đa số người già hay bệnh hoạn và cần đến sư giúp đỡ trong đời sống hằng ngày.
* Người già thường hay giữ thói quen, rất bảo thủ khó bắt họ thay đổi được.
* Bất luận người già nào họ đều giống nhau hết
* Phần đông người già đều sống cách biệt và họ thường cảm thấy cô đơn
Các cuộc nghiên cứu về lão học đã giúp sửa sai lại rất nhiều huyền thoại về người già nhờ đó mà chúng ta có thể hiểu thêm và cảm thông nhiều với hoàn cảnh đáng thương của họ.
Sự thiếu hiểu biết về hiện tượng lão hóa không những được thể hiện qua các huyền thoại mà còn xuyên qua các khuôn đúc tiêu cực khác.
Một số khuôn đúc tiêu cực, sai lầm về người già
Khuôn đúc là một tổng hợp những ý tưởng đã có từ trước, những sự tin tưởng hay ý kiến sai lầm, gán đại cho tất cả cá nhân của một tập thể.
Chẳng hạn như:
1) Thích giao tế, họp hành với bạn bè
2) Thích đùa giỡn, vui cười
3) Lo sợ cho tương lai
4) Thích ........ và các trò chơi khác
5) Thích đấu láo, kể lại chuyện đời mình ngày xửa ngày xưa
6) Thích nhờ cậy, tùy thuộc vào con cháu (nhờ cậy tiền bạc, ý kiến) , không dám tự mình quyết định lấy vấn đề.
7) Hay bị bệnh hoạn, cần uống nhiều thuốc
8) Có tật hay lải nhải, nói đi nói lại toàn chuyện cũ rích.
9) Ít săn sóc (râu ria, tóc tai bù xù), không lo nghĩ đến bề ngoài của mình như ăn bận lôi thôi chẳng hạn.
10) Rất sùng đạo, hay cầu nguyện
11) Rất nhạy cảm, hay âu lo.
12) Không còn biết ham muốn hay quan tâm đến sex, hết xí quách
13) Quá yếu để luyện tập thể dục
14) Lợi tức kém hay nghèo quá
Tác giả Denise Dubé cho biết trong những điểm nói trên có thể nhận diện thật sự được khuôn đúc trong 7 trường hợp: 3, 5, 6, 7, 8, 10 và 11. Đây là những khuôn đúc tiêu cực nói lên hình ảnh bất an, yếu đuối, suy xụp, giảm chức năng, sự lệ thuộc và cảnh cách biệt, nổi cô đơn của người già.
Những diều kiện để có được một sức khoẻ tâm thần tốt ở tuổi già
Theo tạp chí Conseil consultatif national sur le troisième âge(1991), nhân cách của một cá nhân, hành động của họ và những cách để vượt ra khỏi tình trạng căng thẳng stress, tất cả đều là những yếu tố giúp ích vào sự duy trì một sức khỏe tâm thần tốt ở người già.
Bên cạnh đó cũng phải kể thêm vào các yếu tố khác như có sức khỏe, có an ninh, mối giao tiếp xã hội và gia đình, có thể tham gia vào những sinh hoạt hữu ích và có một điều kiện sinh sống ổn thỏa.
- Lòng tự trọng, nghĩa là mình sao thì chịu như vậy cũng được xem là quan trọng để duy trì một sức khỏe tâm thần tốt. Người biết tự trọng không hạ mình xuống thái quá cũng như không phách lối, khoác lác.
Một lòng tự trọng yếu kém sẽ dẫn đến sự lo âu, nghi ngờ về khả năng của mình, do dự trong hành động và cuối cùng là rơi vào trạng thái trầm cảm.
- Trầm Cảm (dépression): thường hay xảy ra ở người già, nhất là các cụ sống trong các viện dưỡng lão. Có nhiều khảo cứu cho rằng trầm cảm là một diển tiến bình thường của tuổi già.
Dưới đây là các dấu hiệu của tình trạng trầm cảm:
- Thay đổi hành vi cư xử: có vẻ chậm lại, không màng tham gia vào những sinh hoạt mà cụ thích lúc trước. Không tham gia vào các mối giao tiếp xã hội, sống ẩn dật, rút vào bóng tối.
- Thay đổi cảm xúc: Buồn chán cực độ, tâm hồn trống rỗng, thất vọng, xuống tinh thần, bức rức, lo âu.
- Thay đổi nhận thức: khó tập trung tư tưởng và trí nhớ, tự phê bình, tự hạ giá mình xuống, có ý tưởng quyên sinh.
- Thay đổi liên quan đến chức năng của cơ thể: mất ngủ, thức sớm, đau nhức mệt mỏi triền miên, mất năng lực, mất hứng làm tình, táo bón, nhức đầu...
Theo một cuộc khảo cứu ở Hoa Kỳ, người tỵ nạn VN trên 55 tuổi có tỷ lệ mắc bênh tâm thần cao so với các người Mỹ trắng (không phải Latino). Đối với người Việt Nam đây là một vấn đề cấm kỵ (taboo), ít người muốn nói đến kể cả bệnh trầm cảm (depression).
Many Vietnamese refugees who immigrated to the U.S. in the 1970s,’ 80s and ’90s suffered from depression and post-traumatic stress disorder, and they continue to have mental health issues today,” said Ngo-Metzger, medicine assistant professor according to a UC Irvine Center for Health Care Policy analysis of state data.
Căng thẳng tinh thần (stress) trong cuộc sống là nguyên nhân của sự suy sụp tinh thần.
Sau đây là một số khuyến cáo trích từ tài liệu quảng bá của Association canadienne pour la santé mentale và Humaniser la vieillesse của Denise Dubé.
Làm sao để tránh căng thẳng tinh thần (stress)?
1) Đối mặt với nỗi lo sợ già và bệnh tật: Chấp nhận ra sự thật, giữ một thái độ tích cực, đi khám bác sĩ thường xuyên, cẩn thận vớc các loại thuốc đang sử dụng, nắm vững sức khỏe trong tay mình, ăn uống quân bình, uống ít rượu, bớt thuốc lá.
2) Đối mặt sự ra đi của người thân, của bạn bè: Hãy sống với tình cảm mất mát đó, đứng trước cái tang hãy nhớ lại quảng đời của người quá vãng, nên nhắc lại thường xuyên, kêu gọi đến gia đình và bạn bè người quá cố để hồi tưởng lại những kỷ niệm. Sẵn sàng giúp đỡ người khác nếu họ cần.
3) Đối mặt với nỗi niềm cô đơn: Nên giữ nếp sinh hoạt bình thường và cố tìm thêm bạn bè bất luận tuổi tác, sử dụng thời gian bên cạnh cháu chắt, làm công tác thiện nguyện.
4) Đối mặt với việc nghỉ hưu: Lập danh sách những năng khiếu của mình, tái liên lạc lại với bạn bè, làm những gì mà mình ưa thích.
5) Tìm cho cuộc đời một ý nghĩa: Tổng kết những gì mình đã thực hiện được trong đời, dấn thân, hãy có thái độ lạc quan, có niềm tin vào một tôn giáo.
Để có một tuổi già xứng đáng cần phải xác định ý nghĩa của cuộc đời mình
* Ý nghĩa cuộc đời và sức khỏe tâm thần thường có liên hệ mật thiết với nhau.
Sự tìm ra ý nghĩa cuộc đời giúp cho người cao tuổi có một sức khỏe tâm thần tốt, một tinh thần ổn định trong lúc bị dằn vặt vì bệnh tật.
Ý nghĩa cuộc đời bắt nguồn từ lãnh vực tâm linh và tôn giáo. Các người già thường quay về quá khứ để tìm ý nghĩa cuộc sống, suy nghiệm về những giá trị mà họ đã tiêm nhiễm cũng như tìm nguồn an ủi vào đức tin và lòng tín ngưỡng.
Ngược với tuổi già, giới trẻ thường hướng về tương lai để phát họa một mục đích mới hầu cho cuộc sống của họ có được thêm phần ý nghĩa hơn.
Người già thường sống trong nội tâm để suy tư về cuộc đời. Họ cũng có thể tìm hiểu ý nghĩa cuộc sống qua những thành tựu của họ trong hiện tại, từ những sinh họat, từ những mối liên hệ gia đình và bạn bè. Tất cả đều có thể giúp cho họ đạt được sự mãn nguyện cá nhân.
Tuổi già chỉ là một giai đoạn trong cuộc đời mà thôi
Suy nghiệm lại ý nghĩa của đời mình trong một viễn ảnh rộng lớn, căn cứ trên những thành tựu cũng như trên những thất bại, đớn đau và hạnh phúc. Nhờ đó mà người già sẽ nhận thức được đến một mức độ nào đó về sự khôn ngoan của mình.
Qua việc xác định lại bản sắc mới của mình, người già sẽ tạo ra những mối dây liên lạc mới với mọi người đồng thời điều chỉnh lại những thang giá trị cá nhân mà họ đã có từ trước.
Tuổi già Việt Nam tại hải ngoại thì sao?
Tại hải ngoại, phần lớn người Việt tỵ nạn thuộc thế hệ thứ nhất, trong đó có vợ chồng "nhà gõ" (ý nói đến b/s Nguyển thượng Chánh), nay cũng tròm trèm gần 80 tuổi hết rồi.
Đối mặt với một xã hội và một nền văn hóa Tây phương luôn tôn trọng chủ nghĩa cá nhân, hoàn toàn khác biệt với nền văn hóa Việt Nam thường coi trọng chữ hiếu, nhưng một số không ít bậc cha mẹ VN vẫn còn mang nếp suy nghĩ cũ, độc đoán trong cách dạy dỗ, bắt buộc con cái phải như thế nầy thế nọ.
Cách suy nghĩ của lớp cha mẹ thường là nguyên nhân đưa đến những sự va chạm với lớp con cháu trưởng thành bên nầy. Sau đây là những điều thường thấy ở một số ít cha mẹ Việt Nam tại hải ngoại.
- Kiểm soát, tò mò, soi mói đời tư của con, chen vào cuộc sống tình cảm của tụi nó, kiểm soát thư từ, bạn bè của con cái, ép buộc con cái phải học những ngành nghề mà cha mẹ muốn, quyết định thay tụi nó mà không hỏi ý kiến trước, ("ỷ tao đẻ mầy ra tao muốn làm gì thì làm, áo mặc sao qua khỏi đầu"), muốn vô phòng con cái thì cứ tự nhiên xô cửa vô, muốn ghé nhà của chúng thì ghé đại không thèm báo trước, trách con cái sao không ghé thăm mình, không thèm gọi phone cho má, hoặc than phiền con cái sao không biết mua sắm cho ba má cái nầy cái nọ như con của người khác, có ý kiến linh tinh làm tụi nó bực mình.
Đối với các gia đình Việt Nam sống tại hải ngoại cũng còn cần phải nói đến vấn đề thiếu sự đồng cảm do khoảng cách thế hệ (generation gap)gây ra.
Chênh lệch về tuổi tác cộng thêm sự dị biệt giữa hai nền văn hóa Đông và Tây cũng thường là những nguyên nhân dẫn tới sự va chạm giữa cha mẹ và con cái.
Cha mẹ thì khư khư muốn ôm giữ những giá trị đạo đức của nền văn hóa Khổng Mạnh lấy chữ hiếu làm đầu. Con cái lớn lên, học hành và trưởng thành tại xứ người, hấp thụ nền văn hóa Tây phương, sống rất thực tiễn và coi trọng chủ nghĩa cá nhân, nên sự thông cảm giữa cha mẹ và con cái đôi lúc không thể giống như sự mong muốn của mọi người được.
Rồi còn phải nghĩ đến cơn khủng hoảng tuổi vị thành niên (teenage crisis) nữa. Trong giai đoạn nầy cô chiêu hay cậu ấm có thể nổi chứng lên bất tử khiến cho các bậc cha mẹ không biết đâu mà rờ và cũng đôi khi cũng muốn phát khùng luôn theo tụi nó.
Có người đổ thừa rằng con hư là tại cha mẹ không biết dạy dỗ, cưng chiều quá mức. Đúng, nhưng vấn đề nhân sinh nầy không đơn giản như vậy mà nó còn vượt xa hơn ra ngoài phạm vi tôn giáo, và giáo dục gia đình nhiều lắm.
Gia đình nào may mắn hay "có phước" thì con cái còn nghe lời đôi chút, ngược lại thì đành cắn răng mà chịu đựng. Làm quá, thì dám mất luôn con. Bye bye...
Nghĩ cho cùng, không phải lỗi của ai hết. Chỉ là do hoàn cảnh sống dẫn dắt mà thôi.
Con cái không thể hiểu cha mẹ được cũng như cha mẹ không thể hiểu nổi con cái.
Cha mẹ cần nên biết con cái cũng có những nhọc nhằn, khổ tâm của chúng trong cuộc sống riêng tư.
Xã hội ngày nay nói chung đã thay đổi nhiều rồi
Tại hải ngoại, không có cảnh nhiều gia đình thuộc nhiều thế hệ khác nhau cùng sống chung trong một nhà như chúng ta thường thấy tại Việt Nam 40-50 năm về trước.
Trong xã hội Tây phương, cha mẹ có bổn phận phải nuôi con khôn lớn nhưng ngược lại con cái không bị ràng buộc phải nuôi cha mẹ lúc về già. Đã có chính phủ và các cơ quan xã hội lo rồi.
Vậy thì cha mẹ già phải ý thức và chuẩn bị tinh thần về những gì có thể chờ đón mình trong buổi hoàng hôn của cuộc đời.
“Nếu tuổi già không có giá trong gia đình Tây phương cận đại là chuyện thường tình, hiện tượng tuổi già bị mất uy quyền, mất sự kính trọng trong gia đình Việt Nam là một xúc phạm lớn, là điều mà các bậc cha mẹ VN chưa dễ dàng chấp nhận. Đây là một góc cạnh khác của thảm trạng gia đình VN” (Trích GS Lâm Văn Bé).
Nguyễn Thượng Chánh & Nguyễn Ngọc Lan chậm bước bên nhau (Photo: NTC 2010)
"Trong đầu óc chúng tôi - những hội viên của hội lão này - cụ nào cũng có một vài ba cái kinh nghiệm của bà con, của bạn bè về những vụ ở chung với con cái. Chuyện nào cũng chẳng có happy ending gì hết, mà đều là bẽ bàng, dại dột. Bố hay mẹ goá, nghe lời ngon ngọt của con dù trai hay gái để bán nhà, đem tiền về gửi con, rồi ở với con với cháu cho chúng nó có thì giờ trả hiếu. Nhưng chỉ chừng vài ba tháng trăng mật, khi chúng rút hết tiền trong két nhỏ cũng như « công » lớn, chúng bèn nhắc nhở, khách ở trong nhà giống y hệt như cá như tôm, chỉ đến ngày thứ ba là ươn, là thối sình lên rồi. Thế là ông bà già tức tưởi, khăn gói quả mướp ra đi với hai bàn tay trắng theo đúng nghĩa đen cũng như nghĩa trắng. Hỏi đến tiền chúng cứ tảng lờ như không hiểu bố mẹ nói gì. Cụ nào cũng tắc lưỡi nói, vẫn biết đây là chuyện hàng xóm, con mình chả đến nỗi thế, nhưng nó ở nhà mình thì mình là chủ những nó vẫn coi là nhà của nó, nhưng mình ở nhà nó là không được, vì nhà nó là nhà nó, không phải là nhà mình, nó là chủ mà mình là chỉ người ở nhờ". (Ngưng trích Bà Ba Phải-Ở với ai?) .
Nhà dành cho người già là giải pháp tất yếu của hầu hết chúng ta
Kẻ trước người sau vô đó để chờ ngày ra đi. Chạy đâu cũng không khỏi.
Tác giả Trịnh Thanh Thủy có viết bài Cơn ác mộng của người già trong viện dưỡng lão (tại Cali) nói lên một sự thật mà nhiều người cố tình không dám nghĩ tới.
"Thật vậy, 'Viện dưỡng lão' hay 'Nursing Home' từ lâu đã là cơn ác mộng của người già, người bệnh cũng như những người mất năng lực tự vệ. Hai chữ 'Nursing Home' là hai từ đánh thốc vào tim tạo nên các cơn kinh hãi của các cụ cao niên…" (Ngưng trích Trịnh Thanh Thủy)
Thân già nhưng trái tim vẩn non trẻ (Old age but young heart)
Kết Luận
Nói đến tuổi già là một vấn đề quá phức tạp và rộng lớn vô cùng.
Dù muốn dù không, trước sau gì ai cũng đều sẽ phải trải qua giai đoạn đó hết.
Tùy theo theo hoàn cảnh, tùy theo cá tính và tùy vào đức tin tôn giáo mà mỗi người sống tuổi già của mình một cách khác nhau, bình an thanh tịnh hay buồn chán mệt mỏi.
Cái chết không làm cho người già lo sợ, họ đã chấp nhận rồi vì không thể nào làm khác hơn được.
Họ chỉ sợ thời gian trước khi chết mà thôi.
Sợ bịnh tật làm hao mòn thể xác và đau đớn tâm hồn. Sợ ỉa trây, đái dầm làm mất phẩm cách. Sợ bị bạc đãi. Sợ phải trong cậy vào con vào cháu hoặc người khác trong sinh hoạt hằng ngày...
Denise Dubé, qua tác phẩm Humaniser la vieillesse có thiện ý nói lên một sự thật mà nhiều người cố tình không muốn biết đến và tránh né. Đây có phải là một ảo tưởng, một tham vọng quá to tát chăng?
Nhưng than ôi! một cánh én không thể làm nổi một mùa xuân.
Cho dù sống ở đâu đi nữa, sự thật là người già Việt Nam vẫn còn phải chịu khổ mọi bề, nhất là về mặt tinh thần. Vấn đề không ít người già bị con cháu ngược đãi, không kính trọng, tước mất uy quyền là những sự thật trong xã hội ngày nay mà ít người muốn bàn đến.
Ôi, tuổi già là thế đó!
Theo b/s Nguyển thượng Chánh (Canada)
Già có nghĩa là ốm yếu, bệnh hoạn, xấu xí, mất đi năng lực vốn có, không còn hữu dụng, mất khả năng, phải trông cậy vào người khác, nghèo khó, buồn nản, cô đơn trong căn phòng hiu quạnh ngày nầy qua ngày nọ để chờ đến lúc ra đi theo ông theo bà...
***
Hầu như mọi quốc gia trên thế giới đều có đề ra những chính sách để giúp đỡ, tôn trọng và trân quý người già, nhưng đây cũng chỉ là trên lý thuyết mà thôi. Thực tế phải còn tùy thuộc vào tình trạng kinh tế và quyết tâm về mặt chính trị xã hội của từng mổi quốc gia một mà thôi.
Thôi thì, xin các cụ ông và cụ bà hãy tạm hài lòng với danh dự được xã hội đề tặng sự trân quý và biết ơn bằng những danh xưng rất kêu như: Lão ông, Lão bà, Cao niên, Cao tuổi,Tuổi vàng, Tuổi Hạc, Senior citizen, Golden age, Âge d’or, les Ainés , 3e Âge v…v...
Chính phủ còn nhiều khó khăn về ngân sách, phải dành ưu tiên cho thế hệ tiếp nối, cho tuổi trẻ, cho tương lai của quốc gia, của dân tộc...
Các cụ cũng đã sống nhiều rồi, xin hãy ráng hi sinh thêm chút xíu nữa cho con cháu nhờ. Chỉ còn vài năm nữa, thôi các cụ nhé!
Nói chung thì cuộc sống và thân phận của người già tương đối cũng đỡ hơn ở những quốc gia Tây phương, nhưng ngược lại tại quê nhà cũng như tại những xứ nghèo khó, dưới ách cai trị của bọn độc tài độc dảng thì tình trạng sinh hoạt đời sống người già còn rất nhiều xót xa và cay đắng hơn.
Người già không còn có chút giá trị nào cả
Họ là một gánh nặng cho gia đình, cho xã hội và cho quốc gia. Họ phải chịu đựng nhiều thành kiến từ những lớp người trẻ tuổi, và than ôi, trong đó có cả những người hằng ngày có nhiệm vụ chăm sóc họ như bác sĩ, y tá, y công, nhân viên xã hội và cả con cháu, hoặc thân nhân ruột thịt trong gia đình.
Trong y khoa, lão y (geriatrics) chỉ mới được nhìn nhận như một chuyên ngành tại Quebec (Canada) từ lúc gần đây mà thôi, nghĩa là từ giữa những năm 80. Tuy nhiên, giới sinh viên y khoa trẻ tuổi không mấy mặn mà với lĩnh vực quá phức tạp nầy vì nó đòi hỏi ở người thầy thuốc phải có một tinh thần vững chắc, một thể lực tốt và nhất là một tấm lòng biết thương người vô bờ bến.
Ở đâu cũng vậy, muốn sống được như ý, sống dễ chịu thì phải có tiền để thuê mướn người chăm sóc đặc biệt. Tóm lại là phải có tiền. Còn nếu không có, thì ai cũng như ai mà thôi.
Tại Québec, Canada, tình trạng lão hóa là một hiện thực của xã hội. Hiên nay, số người trên 65 tuổi chiếm đến 14% dân số. Tuổi 65 là tuổi chính thức để được xếp vào nhóm người già tại Canada và đuợc hưởng tiền già và các phúc lợi về y tế và xã hội.
Nhà dành cho người già và nhà nuôi dưỡng dài hạn là những nơi an cư cuối cùng của người cao tuổi. Công có, tư có.
Sự chăm sóc sức khỏe và các dịch vụ (services) tùy theo điều kiện cũng như khả năng tài chính của mỗi cụ.
Có những nơi giá cả bình dân, dễ thở nhưng cũng có những viện dưỡng lão thuộc loại deluxe 4-5 sao. Tiền nào của nấy là vậy!
Đây là một ngành kỹ nghệ đang bùng phát lên rất nhanh. Dịch vụ chăm sóc người già trở thành một ngành hái ra tiền.
Tại Montreal hay Toronto, các báo Việt Nam thỉnh thoảng cũng có đăng tin về việc cung cấp dịch vụ thăm viếng, săn sóc người già tại nhà thương hoặc tại nhà. Cũng có gia đình cần người chăm sóc cha hoặc mẹ già. Thường là họ tìm người phụ nữ trung niên hay sồn sồn để giúp vào công việc trên. Trả tiền mặt thì khỏi đóng thuế. Có nơi họ còn bao luôn cả ăn và ở.
Có thể gọi đây là nghề "chăm sóc người dưng".
Công việc chăm sóc người cao tuổi, bệnh hoạn, tánh tình có lúc hơi đặc biệt, là một công việc tuy không đòi hỏi trình độ học vấn cao, nhưng khá cực nhọc, cần có sự nhẫn nại, chịu khó, mà không phải ai cũng làm được hết đâu.
Tại thành phố Sài Gòn hiện nay cũng có thấy xuất hiện ra những dịch vụ y tế tương tự.
Tại Quebec, cơ quan Centre local de services communautaires hay CLSC của chính phủ, nếu có yêu cầu cần đến sự giúp đỡ, mỗi tuần một ngày họ sẽ gởi người đến để tắm rửa và dọn dẹp căn phòng cho các cụ già neo đơn.
Muốn được chăm sóc đầy đủ, chu đáo và như ý hơn thì phải nhờ đến các công ty tư nhân.
Denise Dubé là một bác sĩ về tâm lý học đồng thời bà ta cũng là một giáo sư về lão học tại Quebec. Bà có cho xuất bản một quyển sách khảo cứu nhằm mục đích tô điểm lại thân phận người già tại Canada.
Tựa đề tác phẩm là: "Humaniser la vieillesse", nouvelle édition Multimonde (2006).
Psychologue clinicienne auprès des adultes et des personnes âgées, DENISE DUBÉ est professeur de psychologie au Collège François-Xavier-Garneau. Elle a enseigné la psychologie gérontologique au Campus Notre-Dame-de-Foy, au Collège François-Xavier-Garneau et à l’Université Laval
Đây là một tác phẩm với mục đích khảo cứu về thực trạng của vấn đề lão hóa tại Canada. Tác giả muốn nhân tính hóa hiện tượng người cao tuổi. Tuổi già cũng có cái hay của nó.
Sách có kèm theo rất nhiều bài tham khảo chuyên môn rất giá trị. Chủ yếu nhắm vào những người có nhiệm vụ săn sóc người già.
Sau đây là một số đoạn đúc kết ra từ quyển Humaniser la Vieillesse. Xin được phép trích dẩn:
Các bạn có biết rõ, tuổi già là như thế nào hay không?
(Nên nhớ đây là khảo cứu về lão học tại Canada, một xứ giàu có và có khá đầy đủ cơ chế xã hội để giúp đỡ và bảo vệ người già từ 65 tuổi trở lên (tiền già, trợ cấp y tế miễn phí, chung cư giá hạ, nhà già, v…v…)
1) Đa số người già đều có dấu hiệu lão suy (sénile) và sa sút trí tuệ (démence)
Đây là một xét đoán không có căn cơ. Ngược lại, đa số các cụ không có bị xáo trộn tinh thần nhiều. Nhận xét tiêu cực trên đây có thể do sự lẫn lộn giữa tình trạng sa sút trí tuệ và tình trạng lão hóa của nhận thức bình thường (vieillissement cognitif normal).
Tại Canada có đến 8% dân số trên 65 tuổi có dấu hiệu sa sút trí tuệ và lối 5% mắc bệnh lú lẫn Alzheimer's.
2) Ngũ quan có khuynh hướng giảm theo tuổi
Các khảo cứu cho thấy ngũ quan có giảm đi khi về già. Bắt đầu là các chức năng về cảm giác (thị giác, thính giác, khứu giác, vị giác, xúc giác) có vấn đề vào lứa tuổi 60.
3) Đa số người cao tuổi không còn sự ham muốn tình dục (libido) cũng như không có khả năng làm tình.
Nếu bạn cho rằng sự kiện trên là đúng thì chắc bạn nhìn nhận rằng đối với các cụ già, sex chỉ còn là những kỷ niệm êm đềm trong quá khứ mà thôi.
Nhưng các chuyên gia về tình dục học nổi tiếng như Masters & Johnson thì cho rằng sự ham muốn vẫn có thể còn được duy trì một cách "không đến nỗi quá tệ" ở những cập vợ chồng thuộc lứa tuổi 70 và 80.
Không thấy tác giả Masters & Johnson so sánh việc "ăn cơm với ăn phở".
Riêng về phía các cụ bà, Masters & Johnson cho rằng họ không có bị giới hạn vì tuổi tác nhưng tiếc thay về phía cụ ông, sex bị chi phối do điều kiện thực tế về thể xác và tinh thần.
Đa số các ông đều chết sớm nên các bà đành chịu thôi.
Masters, W.H Johnson. Human sexual responses. Boston Littlt; Brownand company (1966)- Human sexual Inadequacy (1970) và Human sexuality(1992) NewYork, Harper Collins.
4) Khả năng hô hấp sẽ giảm khi về già.
Thật ra hô hấp bắt đầu giảm dần từ tuổi 30 trở đi. Đây là dung tích (volume) không khí hít vào 2 lá phổi và thở ra trong 15 giây.
5) Đa số người già đều cảm thấy khổ sở
Khảo cứu cho thấy hoàn toàn ngược lại. Tại các xứ phương Tây, người già cảm thấy rất thỏa mãn trong cuộc sống rất cao của họ.
6) Thể lực có khuynh hướng giảm thiểu khi về già
Thể lực bị giảm đi từ 10-20% lúc đến tuổi 70. Tuy nhiên sự suy giảm về thể lực có thể bị đẩy lùi lại nhờ vào những chương trình luyện tập thích hợp.
7) Tại Canada, có ít nhất 15% số người già sống trong các nhà dành riêng cho người già (résidence) và các viện dưỡng lão chăm sóc dài hạn (centre de soins de longue durée, CSLD, Long term care facility)
Sai. Theo con số thống kê ở Canada, có 17% dân số trên 65 tuổi nhận được sự trợ giúp tại gia. Ngoài ra có 6% được chăm sóc tại các trung tâm săn sóc dài hạn.
8) Người già còn sức làm việc thường cho năng suất kém hơn người trẻ tuổi
Mặc dù có những suy giảm về một vài chức năng và tốc độ phản ứng có chậm đi nhưng người già cũng có thể làm việc có hiệu quả không thua kém gì người trẻ tuổi hơn. Bù lại người già có tỷ lệ vắng mặt ít hơn người trẻ, ít bị tai nạn hơn và cho năng suất đều đặn hơn.
9) Khoảng 80% người già có sức khỏe tương đối tốt và tự lập để có thể sinh hoạt bình thường mà không cần đến sự trợ giúp của người khác
10) Người già hay giữ y thói quen của họ, rất bảo thủ và không chấp nhận dễ dàng mọi sự thay đổi
Người già thường có thái độ rất ổn định, nhưng đa số vẫn chấp nhận sự thay đổi và thích nghi vào điều kiện mới: nghỉ hưu, con cái ra riêng, góa bụa, thay đổi chổ ở, bệnh tật...
Họ vẫn có khả năng thích nghi trong mọi tình huống như giới trẻ.
11) Người già học hành chậm, đòi hỏi nhiều thời gian để thu nhận được một vấn đề mới mẻ.
12) Trong thực tế, người già không thể nào có khả năng học hỏi để tiếp thu được một kiến thức mới
Sai. Khả năng thụ đắc một kiến thức mới đều có ở mọi lứa tuổi. Đối với người già họ cần phải có thêm chút thời gian và điều kiện thuận tiện.
Càng ngày càng có nhiều đại học và trường cao đẳng mở những chương trình bổ túc thích nghi với nhu cầu của lớp người già.
13) Tóc độ phản ứng ở người già thường chậm hơn so với người trẻ
14) Nói chung tất cả người già đều giống nhau
Không. Họ không có giống nhau hết đâu. Khả năng trí tuệ, nhân cách, thái độ, cũng như các biến số về thể xác và xã hội đều khác biệt nhau ở người nầy so với người kia.
Sự kiện khác biệt về cá thể nêu trên đã đánh đổ ý niệm khuôn đúc cho rằng tất cả các cụ đều giống nhau hết.
15) Đa số người già ít khi buồn chán
Có khảo cứu cho thấy chỉ có 17% người già rơi vào tình trạng khó tìm được một sinh hoạt như họ mong muốn, còn lại 2/3 thì cho rằng họ không bao giở bị buồn chán.
16) Đa số người già đều bị tách biệt ra và họ cảm thấy rất cô đơn
Khảo cứu vào năm 1981 cho biết có 13% người già thú nhận họ rất cô đơn trong cuộc sống, nhất là những người goá bụa, những người sống trong các viện dưỡng lão. Sự cô đơn gắn liền với bênh tật ở một số các cụ, nhất là bệnh tâm thần. Sư cô đơn có tác dụng tiêu cực đối với hệ miễn dịch và từ đó kéo theo nhiều bệnh tật khác.
17) Đa số các người được đào tạo chuyên môn (bác sĩ, y tá, y công, chuyên viên xã hội...) trong phạm vi nghề nghiệp thường có ý tưởng không tốt đối với người già.
Họ tin vào những khuôn đúc tiêu cực. Bởi vì lẽ nầy, họ vẫn thích làm việc, săn sóc bệnh nhân nhỏ tuổi hơn là người già cả.
18) Những người già nào còn duy trì được sinh hoạt của mình thường cảm thấy hạnh phúc hơn những ai ít còn họat động.
Khảo cứu cho biết hạnh phúc của tuổi già không dính liền với nếp sinh hoạt hay sự thiếu hoạt động, nhưng thật sự ra là nhờ tiến trình thích nghi (processus d’adaptation) của họ trong đó nhân cách (personalité) đóng một vai trò quan trọng.
Tóm lại, có cụ cần phải hoạt động, có cụ khác thì cần sự yên tịnh và sự riêng tư để có được hạnh phúc.
19) Đa số người già vẫn còn sinh hoạt hay có ý muốn làm một công việc gì đó, chẳng hạn như làm thiện nguyện.
20) Đa số người già ít khi nổi giận bất tử.
Rất ít các cuộc khảo cứu cho biết vấn đề nầy, nhưng phần đông các cụ cho biết là đôi khi họ cũng cảm thấy bị khó chịu.
21) Nhân cách không thay đổi lúc về già
Khảo cứu cho biết nhân cách rất ổn định trong suốt cuộc đời, nhưng cũng có khảo cứu khác cho biết cá tính có thể thay đổi theo tuổi tác. Đó là sự gia tăng khuynh hướng nhìn vào nội tâm nhằm tìm ra ý nghĩa của cuộc sống.
Tuy có rất nhiều khảo cứu đã giúp cho chúng ta hiểu được phần nào thực chất của tuổi già nhưng than ôi, trong xã hội ngày nay người già vẫn còn phải chịu lắm chuyện đắng cay, bạc đãi...
Hiện tượng lão hóa vẫn còn phải chịu đựng áp lực từ những huyền thoại và từ những khuôn đúc tiêu cực.
Khuôn đúc tiêu cực và huyền thoại về lão hóa có thể khiến cho chúng ta có thái độ tiêu cực mỗi khi có dịp tiếp xúc với người già. Những thái độ tiêu cực có thể là từ nỗi lo sợ người già, lo sợ tuổi già, đánh giá người già qua tuổi tác và thái độ xem nguời già như con nít. Đây là nguyên nhân đưa đến sự kỳ thị để khước từ một dịch vụ nào đó. Thí dụ, "thôi đi ba ơi, ba già quá rồi, hổng được đâu". Sợ già cũng thường hay thấy xảy ra ở phía các bà. Đây là một cách chối để từ sự lão hóa.
Khuôn đúc tiêu cực quá phổ biến trong xã hội đã khiến cho không ít cụ tin theo những ý tưởng sai lầm trên và họ dễ dàng xuôi tay chấp nhận.
(Trích dẩn từ sách nói trên)
Một số huyền thoại khác về người già
Huyền thoại là sự sáng tạo ra một hình ảnh trong trí não mà không dựa vào một thực tế cuộc sống nào hết. Sau đây là một số thí dụ:
* Phần lớn người già đều bị lão suy hay bị sa sút trí tuệ hay thác loạn tinh thần
* Đa số người già đều rất khổ sở
* Về mặt làm việc, người già không có năng suất bằng người trẻ tuổi
* Đa số người già hay bệnh hoạn và cần đến sư giúp đỡ trong đời sống hằng ngày.
* Người già thường hay giữ thói quen, rất bảo thủ khó bắt họ thay đổi được.
* Bất luận người già nào họ đều giống nhau hết
* Phần đông người già đều sống cách biệt và họ thường cảm thấy cô đơn
Các cuộc nghiên cứu về lão học đã giúp sửa sai lại rất nhiều huyền thoại về người già nhờ đó mà chúng ta có thể hiểu thêm và cảm thông nhiều với hoàn cảnh đáng thương của họ.
Sự thiếu hiểu biết về hiện tượng lão hóa không những được thể hiện qua các huyền thoại mà còn xuyên qua các khuôn đúc tiêu cực khác.
Một số khuôn đúc tiêu cực, sai lầm về người già
Khuôn đúc là một tổng hợp những ý tưởng đã có từ trước, những sự tin tưởng hay ý kiến sai lầm, gán đại cho tất cả cá nhân của một tập thể.
Chẳng hạn như:
1) Thích giao tế, họp hành với bạn bè
2) Thích đùa giỡn, vui cười
3) Lo sợ cho tương lai
4) Thích ........ và các trò chơi khác
5) Thích đấu láo, kể lại chuyện đời mình ngày xửa ngày xưa
6) Thích nhờ cậy, tùy thuộc vào con cháu (nhờ cậy tiền bạc, ý kiến) , không dám tự mình quyết định lấy vấn đề.
7) Hay bị bệnh hoạn, cần uống nhiều thuốc
8) Có tật hay lải nhải, nói đi nói lại toàn chuyện cũ rích.
9) Ít săn sóc (râu ria, tóc tai bù xù), không lo nghĩ đến bề ngoài của mình như ăn bận lôi thôi chẳng hạn.
10) Rất sùng đạo, hay cầu nguyện
11) Rất nhạy cảm, hay âu lo.
12) Không còn biết ham muốn hay quan tâm đến sex, hết xí quách
13) Quá yếu để luyện tập thể dục
14) Lợi tức kém hay nghèo quá
Tác giả Denise Dubé cho biết trong những điểm nói trên có thể nhận diện thật sự được khuôn đúc trong 7 trường hợp: 3, 5, 6, 7, 8, 10 và 11. Đây là những khuôn đúc tiêu cực nói lên hình ảnh bất an, yếu đuối, suy xụp, giảm chức năng, sự lệ thuộc và cảnh cách biệt, nổi cô đơn của người già.
Những diều kiện để có được một sức khoẻ tâm thần tốt ở tuổi già
Theo tạp chí Conseil consultatif national sur le troisième âge(1991), nhân cách của một cá nhân, hành động của họ và những cách để vượt ra khỏi tình trạng căng thẳng stress, tất cả đều là những yếu tố giúp ích vào sự duy trì một sức khỏe tâm thần tốt ở người già.
Bên cạnh đó cũng phải kể thêm vào các yếu tố khác như có sức khỏe, có an ninh, mối giao tiếp xã hội và gia đình, có thể tham gia vào những sinh hoạt hữu ích và có một điều kiện sinh sống ổn thỏa.
- Lòng tự trọng, nghĩa là mình sao thì chịu như vậy cũng được xem là quan trọng để duy trì một sức khỏe tâm thần tốt. Người biết tự trọng không hạ mình xuống thái quá cũng như không phách lối, khoác lác.
Một lòng tự trọng yếu kém sẽ dẫn đến sự lo âu, nghi ngờ về khả năng của mình, do dự trong hành động và cuối cùng là rơi vào trạng thái trầm cảm.
- Trầm Cảm (dépression): thường hay xảy ra ở người già, nhất là các cụ sống trong các viện dưỡng lão. Có nhiều khảo cứu cho rằng trầm cảm là một diển tiến bình thường của tuổi già.
Dưới đây là các dấu hiệu của tình trạng trầm cảm:
- Thay đổi hành vi cư xử: có vẻ chậm lại, không màng tham gia vào những sinh hoạt mà cụ thích lúc trước. Không tham gia vào các mối giao tiếp xã hội, sống ẩn dật, rút vào bóng tối.
- Thay đổi cảm xúc: Buồn chán cực độ, tâm hồn trống rỗng, thất vọng, xuống tinh thần, bức rức, lo âu.
- Thay đổi nhận thức: khó tập trung tư tưởng và trí nhớ, tự phê bình, tự hạ giá mình xuống, có ý tưởng quyên sinh.
- Thay đổi liên quan đến chức năng của cơ thể: mất ngủ, thức sớm, đau nhức mệt mỏi triền miên, mất năng lực, mất hứng làm tình, táo bón, nhức đầu...
Theo một cuộc khảo cứu ở Hoa Kỳ, người tỵ nạn VN trên 55 tuổi có tỷ lệ mắc bênh tâm thần cao so với các người Mỹ trắng (không phải Latino). Đối với người Việt Nam đây là một vấn đề cấm kỵ (taboo), ít người muốn nói đến kể cả bệnh trầm cảm (depression).
Many Vietnamese refugees who immigrated to the U.S. in the 1970s,’ 80s and ’90s suffered from depression and post-traumatic stress disorder, and they continue to have mental health issues today,” said Ngo-Metzger, medicine assistant professor according to a UC Irvine Center for Health Care Policy analysis of state data.
Căng thẳng tinh thần (stress) trong cuộc sống là nguyên nhân của sự suy sụp tinh thần.
Sau đây là một số khuyến cáo trích từ tài liệu quảng bá của Association canadienne pour la santé mentale và Humaniser la vieillesse của Denise Dubé.
Làm sao để tránh căng thẳng tinh thần (stress)?
1) Đối mặt với nỗi lo sợ già và bệnh tật: Chấp nhận ra sự thật, giữ một thái độ tích cực, đi khám bác sĩ thường xuyên, cẩn thận vớc các loại thuốc đang sử dụng, nắm vững sức khỏe trong tay mình, ăn uống quân bình, uống ít rượu, bớt thuốc lá.
2) Đối mặt sự ra đi của người thân, của bạn bè: Hãy sống với tình cảm mất mát đó, đứng trước cái tang hãy nhớ lại quảng đời của người quá vãng, nên nhắc lại thường xuyên, kêu gọi đến gia đình và bạn bè người quá cố để hồi tưởng lại những kỷ niệm. Sẵn sàng giúp đỡ người khác nếu họ cần.
3) Đối mặt với nỗi niềm cô đơn: Nên giữ nếp sinh hoạt bình thường và cố tìm thêm bạn bè bất luận tuổi tác, sử dụng thời gian bên cạnh cháu chắt, làm công tác thiện nguyện.
4) Đối mặt với việc nghỉ hưu: Lập danh sách những năng khiếu của mình, tái liên lạc lại với bạn bè, làm những gì mà mình ưa thích.
5) Tìm cho cuộc đời một ý nghĩa: Tổng kết những gì mình đã thực hiện được trong đời, dấn thân, hãy có thái độ lạc quan, có niềm tin vào một tôn giáo.
Để có một tuổi già xứng đáng cần phải xác định ý nghĩa của cuộc đời mình
* Ý nghĩa cuộc đời và sức khỏe tâm thần thường có liên hệ mật thiết với nhau.
Sự tìm ra ý nghĩa cuộc đời giúp cho người cao tuổi có một sức khỏe tâm thần tốt, một tinh thần ổn định trong lúc bị dằn vặt vì bệnh tật.
Ý nghĩa cuộc đời bắt nguồn từ lãnh vực tâm linh và tôn giáo. Các người già thường quay về quá khứ để tìm ý nghĩa cuộc sống, suy nghiệm về những giá trị mà họ đã tiêm nhiễm cũng như tìm nguồn an ủi vào đức tin và lòng tín ngưỡng.
Ngược với tuổi già, giới trẻ thường hướng về tương lai để phát họa một mục đích mới hầu cho cuộc sống của họ có được thêm phần ý nghĩa hơn.
Người già thường sống trong nội tâm để suy tư về cuộc đời. Họ cũng có thể tìm hiểu ý nghĩa cuộc sống qua những thành tựu của họ trong hiện tại, từ những sinh họat, từ những mối liên hệ gia đình và bạn bè. Tất cả đều có thể giúp cho họ đạt được sự mãn nguyện cá nhân.
Tuổi già chỉ là một giai đoạn trong cuộc đời mà thôi
Suy nghiệm lại ý nghĩa của đời mình trong một viễn ảnh rộng lớn, căn cứ trên những thành tựu cũng như trên những thất bại, đớn đau và hạnh phúc. Nhờ đó mà người già sẽ nhận thức được đến một mức độ nào đó về sự khôn ngoan của mình.
Qua việc xác định lại bản sắc mới của mình, người già sẽ tạo ra những mối dây liên lạc mới với mọi người đồng thời điều chỉnh lại những thang giá trị cá nhân mà họ đã có từ trước.
Tuổi già Việt Nam tại hải ngoại thì sao?
Tại hải ngoại, phần lớn người Việt tỵ nạn thuộc thế hệ thứ nhất, trong đó có vợ chồng "nhà gõ" (ý nói đến b/s Nguyển thượng Chánh), nay cũng tròm trèm gần 80 tuổi hết rồi.
Đối mặt với một xã hội và một nền văn hóa Tây phương luôn tôn trọng chủ nghĩa cá nhân, hoàn toàn khác biệt với nền văn hóa Việt Nam thường coi trọng chữ hiếu, nhưng một số không ít bậc cha mẹ VN vẫn còn mang nếp suy nghĩ cũ, độc đoán trong cách dạy dỗ, bắt buộc con cái phải như thế nầy thế nọ.
Cách suy nghĩ của lớp cha mẹ thường là nguyên nhân đưa đến những sự va chạm với lớp con cháu trưởng thành bên nầy. Sau đây là những điều thường thấy ở một số ít cha mẹ Việt Nam tại hải ngoại.
- Kiểm soát, tò mò, soi mói đời tư của con, chen vào cuộc sống tình cảm của tụi nó, kiểm soát thư từ, bạn bè của con cái, ép buộc con cái phải học những ngành nghề mà cha mẹ muốn, quyết định thay tụi nó mà không hỏi ý kiến trước, ("ỷ tao đẻ mầy ra tao muốn làm gì thì làm, áo mặc sao qua khỏi đầu"), muốn vô phòng con cái thì cứ tự nhiên xô cửa vô, muốn ghé nhà của chúng thì ghé đại không thèm báo trước, trách con cái sao không ghé thăm mình, không thèm gọi phone cho má, hoặc than phiền con cái sao không biết mua sắm cho ba má cái nầy cái nọ như con của người khác, có ý kiến linh tinh làm tụi nó bực mình.
Đối với các gia đình Việt Nam sống tại hải ngoại cũng còn cần phải nói đến vấn đề thiếu sự đồng cảm do khoảng cách thế hệ (generation gap)gây ra.
Chênh lệch về tuổi tác cộng thêm sự dị biệt giữa hai nền văn hóa Đông và Tây cũng thường là những nguyên nhân dẫn tới sự va chạm giữa cha mẹ và con cái.
Cha mẹ thì khư khư muốn ôm giữ những giá trị đạo đức của nền văn hóa Khổng Mạnh lấy chữ hiếu làm đầu. Con cái lớn lên, học hành và trưởng thành tại xứ người, hấp thụ nền văn hóa Tây phương, sống rất thực tiễn và coi trọng chủ nghĩa cá nhân, nên sự thông cảm giữa cha mẹ và con cái đôi lúc không thể giống như sự mong muốn của mọi người được.
Rồi còn phải nghĩ đến cơn khủng hoảng tuổi vị thành niên (teenage crisis) nữa. Trong giai đoạn nầy cô chiêu hay cậu ấm có thể nổi chứng lên bất tử khiến cho các bậc cha mẹ không biết đâu mà rờ và cũng đôi khi cũng muốn phát khùng luôn theo tụi nó.
Có người đổ thừa rằng con hư là tại cha mẹ không biết dạy dỗ, cưng chiều quá mức. Đúng, nhưng vấn đề nhân sinh nầy không đơn giản như vậy mà nó còn vượt xa hơn ra ngoài phạm vi tôn giáo, và giáo dục gia đình nhiều lắm.
Gia đình nào may mắn hay "có phước" thì con cái còn nghe lời đôi chút, ngược lại thì đành cắn răng mà chịu đựng. Làm quá, thì dám mất luôn con. Bye bye...
Nghĩ cho cùng, không phải lỗi của ai hết. Chỉ là do hoàn cảnh sống dẫn dắt mà thôi.
Con cái không thể hiểu cha mẹ được cũng như cha mẹ không thể hiểu nổi con cái.
Cha mẹ cần nên biết con cái cũng có những nhọc nhằn, khổ tâm của chúng trong cuộc sống riêng tư.
Xã hội ngày nay nói chung đã thay đổi nhiều rồi
Tại hải ngoại, không có cảnh nhiều gia đình thuộc nhiều thế hệ khác nhau cùng sống chung trong một nhà như chúng ta thường thấy tại Việt Nam 40-50 năm về trước.
Trong xã hội Tây phương, cha mẹ có bổn phận phải nuôi con khôn lớn nhưng ngược lại con cái không bị ràng buộc phải nuôi cha mẹ lúc về già. Đã có chính phủ và các cơ quan xã hội lo rồi.
Vậy thì cha mẹ già phải ý thức và chuẩn bị tinh thần về những gì có thể chờ đón mình trong buổi hoàng hôn của cuộc đời.
“Nếu tuổi già không có giá trong gia đình Tây phương cận đại là chuyện thường tình, hiện tượng tuổi già bị mất uy quyền, mất sự kính trọng trong gia đình Việt Nam là một xúc phạm lớn, là điều mà các bậc cha mẹ VN chưa dễ dàng chấp nhận. Đây là một góc cạnh khác của thảm trạng gia đình VN” (Trích GS Lâm Văn Bé).
Nguyễn Thượng Chánh & Nguyễn Ngọc Lan chậm bước bên nhau (Photo: NTC 2010)
"Trong đầu óc chúng tôi - những hội viên của hội lão này - cụ nào cũng có một vài ba cái kinh nghiệm của bà con, của bạn bè về những vụ ở chung với con cái. Chuyện nào cũng chẳng có happy ending gì hết, mà đều là bẽ bàng, dại dột. Bố hay mẹ goá, nghe lời ngon ngọt của con dù trai hay gái để bán nhà, đem tiền về gửi con, rồi ở với con với cháu cho chúng nó có thì giờ trả hiếu. Nhưng chỉ chừng vài ba tháng trăng mật, khi chúng rút hết tiền trong két nhỏ cũng như « công » lớn, chúng bèn nhắc nhở, khách ở trong nhà giống y hệt như cá như tôm, chỉ đến ngày thứ ba là ươn, là thối sình lên rồi. Thế là ông bà già tức tưởi, khăn gói quả mướp ra đi với hai bàn tay trắng theo đúng nghĩa đen cũng như nghĩa trắng. Hỏi đến tiền chúng cứ tảng lờ như không hiểu bố mẹ nói gì. Cụ nào cũng tắc lưỡi nói, vẫn biết đây là chuyện hàng xóm, con mình chả đến nỗi thế, nhưng nó ở nhà mình thì mình là chủ những nó vẫn coi là nhà của nó, nhưng mình ở nhà nó là không được, vì nhà nó là nhà nó, không phải là nhà mình, nó là chủ mà mình là chỉ người ở nhờ". (Ngưng trích Bà Ba Phải-Ở với ai?) .
Nhà dành cho người già là giải pháp tất yếu của hầu hết chúng ta
Kẻ trước người sau vô đó để chờ ngày ra đi. Chạy đâu cũng không khỏi.
Tác giả Trịnh Thanh Thủy có viết bài Cơn ác mộng của người già trong viện dưỡng lão (tại Cali) nói lên một sự thật mà nhiều người cố tình không dám nghĩ tới.
"Thật vậy, 'Viện dưỡng lão' hay 'Nursing Home' từ lâu đã là cơn ác mộng của người già, người bệnh cũng như những người mất năng lực tự vệ. Hai chữ 'Nursing Home' là hai từ đánh thốc vào tim tạo nên các cơn kinh hãi của các cụ cao niên…" (Ngưng trích Trịnh Thanh Thủy)
Thân già nhưng trái tim vẩn non trẻ (Old age but young heart)
Kết Luận
Nói đến tuổi già là một vấn đề quá phức tạp và rộng lớn vô cùng.
Dù muốn dù không, trước sau gì ai cũng đều sẽ phải trải qua giai đoạn đó hết.
Tùy theo theo hoàn cảnh, tùy theo cá tính và tùy vào đức tin tôn giáo mà mỗi người sống tuổi già của mình một cách khác nhau, bình an thanh tịnh hay buồn chán mệt mỏi.
Cái chết không làm cho người già lo sợ, họ đã chấp nhận rồi vì không thể nào làm khác hơn được.
Họ chỉ sợ thời gian trước khi chết mà thôi.
Sợ bịnh tật làm hao mòn thể xác và đau đớn tâm hồn. Sợ ỉa trây, đái dầm làm mất phẩm cách. Sợ bị bạc đãi. Sợ phải trong cậy vào con vào cháu hoặc người khác trong sinh hoạt hằng ngày...
Denise Dubé, qua tác phẩm Humaniser la vieillesse có thiện ý nói lên một sự thật mà nhiều người cố tình không muốn biết đến và tránh né. Đây có phải là một ảo tưởng, một tham vọng quá to tát chăng?
Nhưng than ôi! một cánh én không thể làm nổi một mùa xuân.
Cho dù sống ở đâu đi nữa, sự thật là người già Việt Nam vẫn còn phải chịu khổ mọi bề, nhất là về mặt tinh thần. Vấn đề không ít người già bị con cháu ngược đãi, không kính trọng, tước mất uy quyền là những sự thật trong xã hội ngày nay mà ít người muốn bàn đến.
Ôi, tuổi già là thế đó!
Theo b/s Nguyển thượng Chánh (Canada)
Attached Files