Bài hát “Còn Thương Rau Đắng Mọc Sau Hè” của cố nhạc sĩ Bắc Sơn có 2 câu mà hầu hết ca sĩ hát sai, và có những tranh cãi về ý nghĩa, đó là:

coi khói đốt đồng để ngậm ngùi chim nhớ lá rừng…

và:

rong chơi những ngày đầu chừa ba vá miểng vùa…

Cách đây vài năm, trên một tờ báo lớn có đăng dòng cải chính về ca từ trong bài hát “Còn Thương Rau Đắng Mọc Sau Hè”, đó là “coi cỏi đốt đồng” hay là “coi khói đốt đồng”, cái nào mới đúng. Nguyên văn bài báo đó như sau:

Lâu nay trên các chương trình ca nhạc, sân khấu lớn nhỏ nhiều ca sĩ khác lại hát “coi khói đốt đồng để ngậm ngùi chim nhớ lá rừng…” là chưa đúng và chưa hiểu bối cảnh và không gian trong bài hát mà nhạc sĩ muốn chuyển tải đến người nghe…

Sinh thời, trong một lần phỏng vấn báo chí, cố nhạc sĩ Bắc Sơn từng nói đại ý rằng: Hát “coi cỏi đốt đồng…” mới đúng lời vì cỏi là loài chim đồng như gà nước làm tổ dưới đất chứ không phải trên cành cây. Mùa nắng, chim cỏi trốn vô mấy đống rơm, mỗi lần dân quê miền Tây dọn dẹp đồng cho mùa vụ tới hay đi đốt đồng bắt chuột thì chim cỏi sặc khói bay ra…

Tuy nhiên, sau bài báo đó, bài hát dùng chữ là “coi cỏi” hay “coi khói” vẫn còn nhiều tranh cãi. Đến nay, không thể tìm thấy được nhạc tờ gốc của bài hát Còn Thương Rau Đắng Mọc Sau Hè, bài phỏng vấn nhạc sĩ Bắc Sơn mà bài báo bên trên nhắc tới cũng không tìm thấy lại được. Vì vậy mọi việc chỉ có thể suy đoán chứ không thể chắc chắn chữ nào đúng, chữ nào sai.

Các ca sĩ Phương Dung, khi hát bài này ở hải ngoại đều hát là:

“coi cỏi đốt đồng để ngậm ngùi chim nhớ lá rừng”

“Coi cỏi” có vẻ hợp lý hơn, và khớp với câu sau: “Chim nhớ lá rừng”. Tuy nhiên có một điều bất hợp lý trong câu hát này, nếu là “coi cỏi đốt đồng”, nghĩa là “coi/xem con chim cỏi đốt đồng”? Dĩ nhiên là chim cỏi không thể đốt được. Không có con chim cỏi nào có khả năng “đốt đồng” cho người ta xem cả.

Ca khúc Còn Thương Rau Đắng Mọc Sau Hè được nhạc sĩ Bắc Sơn viết làm nhạc nền cho vở kịch truyền hình Bếp lửa ấm phát trên Đài Truyền hình Sài Gòn vào năm 1974. Người trình bày đầu tiên ca khúc này là ca sĩ Hoàng Oanh. Nếu nghe lại bản thu âm trước 1975 của ca sĩ Hoàng Oanh, thật bất ngờ, người ta nghe rõ ràng cô hát là:

“Coi khói đốt đồng để ngậm ngùi chim nhớ lá rừng”

Nếu hiểu theo nghĩa này thì câu hát đơn giản, không phức tạp và không thiếu logic như ý nghĩa “coi cỏi”.

Thông thường, nếu ca sĩ là người đầu tiên thu âm một bài hát nào đó, thì khó có trường hợp hát sai lời. Bởi vì ca sĩ đó sẽ được hát theo văn bản chính thức do nhạc sĩ vừa sáng tác đưa cho. Vì trước đó bài hát chưa có ai hát nên không có chuyện bị tam sao thất bản. Ngoài ra, là người đầu tiên hát Còn Thương Rau Đắng Mọc Sau Hè nên ca sĩ Hoàng Oanh sẽ được chính tác giả Bắc Sơn nghe đầu tiên, góp ý, chỉnh sửa, nên càng không có trường hợp hát sai lời.

Giả sử là thời điểm đó (1974), nếu bài hát là “coi cỏi” mà Hoàng Oanh lại hát thành “coi khói”, thì sẽ bị nhạc sĩ Bắc Sơn chỉnh sửa ngay. Vì vậy có thể tạm chấp nhận rằng “coi khói” mới là đúng, như trong bản thu âm năm 1974 của ca sĩ Hoàng Oanh mà bạn có thể nghe bên dưới:

Theo thiển ý của người viết, câu hát này (Coi khói đốt đồng để ngậm ngùi chim nhớ lá rừng) có nghĩa là người nông dân đốt đồng, làm chim bị mất tổ ấm, rồi chim ngậm ngùi và nhớ lá rừng. Như vậy sẽ hợp lý hơn là “coi cỏi”.

Dĩ nhiên, như đã nói bên trên, tất cả chỉ là suy luận cho hợp lý và chưa có cơ sở xác thực để đối chiếu cái nào đúng, cái nào sai.

Ngay cả sau năm 1975, Hoàng Oanh hát lại bài này và một lần nữa, cô vẫn hát là “coi khói đốt đồng”. Phiên bản này được ca sĩ Hoàng Oanh hát trong hoàn cảnh xa quê hương, nghe tới đoạn “ghé chốn quê hương xa rời từ cất bước ly hương…”, cô nghẹn ngào, nức nở như muốn khóc. Chưa từng thấy ai hát bài này mà có nhiều cảm xúc như vậy.


Bản thu âm đầy cảm xúc của ca sĩ Hoàng Oanh ở hải ngoại


Tuy nhiên, có thể nói, việc ca sĩ Hoàng Oanh hát bài này trước và sau năm 1975 không thể nào tạo được hiệu ứng một cách dữ dội bằng phiên bản của Hương Lan hát. Ca sĩ Hương Lan thu âm đầu tiên tại Pháp, rồi nhanh chóng lan truyền trong cộng đồng hải ngoại có chung tâm trạng vọng cố hương. Rồi từ hải ngoại, bản nhạc “dội” về Việt Nam.

Trong bài hát này, còn có thêm 1 câu hay bị nhiều ca sĩ hát sai là: “Rong chơi những ngày đầu chừa ba vá miểng vùa”.

Nhiều người không biết “miểng vùa” (hay còn gọi là mủng vùa, muỗng vùa) là gì, nên đã hát thành “ba vá miếng dừa”.

Có 4 câu thơ về tóc miểng vùa như sau:

Ngày xưa hớt tóc miểng vùa
Ngày xưa mẹ bắt đeo bùa cầu ông
Đôi ta cùng học vỡ lòng
Dắt tay qua những cánh đồng lúa xanh

Mủng vùa (miểng vùa, cô Hoàng Oanh hát giọng Nam Bộ thành “miểng dùa”) là một cái gáo dừa khô chẻ ra làm đôi để làm gáo múc nước, đựng cơm. Trẻ em ngày xưa chừa tóc ba vá, nhìn như một cái mủng vùa úp ngược trên đầu. Trong bài thơ của thi sĩ Nguyệt Lãng (sẽ được nhắc bên dưới), có câu thơ như sau:

Thằng em nhỏ tóc vẫn chừa ba vá
Như mủng vùa mẹ gọt, lúc lên ba?

Đó chính là khởi nguồn của câu hát: Ba vá miểng vùa… của nhạc sĩ Bắc Sơn.

Khi nghe lại phiên bản do ca sĩ Hoàng Oanh hát, cô phát âm rất rõ là “ba vá miểng dùa”.

Có một sự thật khác ít người biết nữa, đó là bài hát Còn Thương Rau Đắng Mọc Sau Hè được nhạc sĩ Bắc Sơn sáng tác dựa trên cảm hứng là một bài thơ của thi sĩ Nguyệt Lãng viết năm 1972, được chép ở bên dưới.

Trường ca Rau đắng đất – Nguyệt Lãng

Trời mưa nước ngập ruộng sâu
Cá đồng về hội rủ nhau nhảy hầm
Mưa là mưa lũ mưa dầm
Hẹn mùa, rau đắng mọc quanh thềm nhà ..

Tộ cá rô kho,
Tô canh rau đắng
Đượm làm sao tình nghĩa nhà quê

Nhớ làm sao thuở còn bé bỏng
Nhà ở xa trường qua mấy nhịp cầu tre
Bấm ngón chân chai bờ đất ruộng
Trời mưa trơn trợt lối đi về ..

Tới cổng,
Mùi cá kho đã dậy
Lạnh cóng tay, cơn đói réo trong lòng
Em với chị vừa đi vừa chạy
Cùng tranh nhau kịp để ngồi mâm!

Em ngồi bên cha,
Chị ngồi cạnh mẹ
Bới chén cơm đầy và đua cho lẹ
Hạnh phúc reo mừng như tiếng chim ca.

Cá rô non nấu canh rau đắng đất
Là tình thương bồi đắp mãi không tròn
Là những buổi cha dầm mưa khai ruộng nước

Quần vo cao,
Áo bà ba rách nách
Điếu thuốc vồng ngấm nước tắt, lạnh run

Tay rổ xúc
Vai đeo đụt mướp
Lũ đĩa trâu thèm máu hút bầm chân!

Là những buổi trời vui mây dẫn gió
Trôi lang thang không biết đến phương nào
Chiều dâng hương cuồn cuộn tiếp chân nhau
Trên ruộng thấp bầy cò bay trắng xoá

Những khi nhàn hạ
Mẹ nhổ rau đắng đất
Đốt lấy tro lắng nước gội đầu
Gió thật hiền lay lá trúc lao xao
Mái tóc chị dài êm như sóng mạ

Mẹ xăm xoi bắt chí
Mẹ chăm chút chải gầu
Xức dầu dừa óng mượt
Cột đuôi gà nhỏng nhảnh đằng sau

Mẹ vuốt tóc chị trầm trồ khen đẹp
Ôi! Dòng tóc hiền thắm nghĩa cù lao!

Mười lăm năm,
Thời gian con đủ lớn
Và tóc mẹ trải màu bông bưởi bông cau
Cha lưng còng như tre gặp gió
Cho lòng con nặng một niềm đau!

Chị theo chồng về nơi xứ lạ
Em linh đinh rày đó mai đây
Thuở nhỏ mưa dầm băng mấy ruộng
Bây giờ mưa ngại bước chân đi! ..

Chị về bên ấy,
Ơ hờ gương lược biếng săm soi
Tóc chị rối bù hong mùi khói bếp
Gió dẫn mây trôi nhìn chỉ ngậm ngùi

Đường về biệt mù
Chồng con bận bịu,
Nơi quê xưa thung đường ươn yếu
Mà nhớ thương như thả tóc lên trời

Em lang thang đầu sông cuối bãi
Thèm một bữa cơm dưới mái gia đình
Nhưng dĩa cá kho mặn mùi nhân ngãi
Tô canh ngày nào cũng đắng vị công danh!

Tộ cá rô kho,
Tô canh rau đắng
Đời nhiều lận đận
Nên mất rồi thời thơ dại dấu yêu

Đã hết rồi thời tan học nghêu ngao
Câu hát cũ bây giờ nghe nuối tiếc
Khi mây trắng lưng trời bay mù như tóc
Gió vờn trên lá cỏ
Và đường đời sự nghiệp trắng đôi tay

Đêm nhà trọ chập chờn giấc điệp
Tình hoài hương ray rức ngủ không yên
Tiếng võng ai kẽo kẹt

Giọng ru hời buồn điệu Vân Tiên:
“Trời mưa nước ngập ruộng sâu
Cá đồng về hội rủ nhau nhảy hầm
Mưa là mưa lũ mưa dầm
Cho rau đắng đất mọc quanh thềm nhà!”

Mười lăm năm,
Bao lần gió nam non thổi lòn hang dế
Em đi từ ấy,
Chân ruộng đồng chưa mòn gót phiêu linh

Ăn quán ngủ đình,
Nước sông gạo chợ

Bao lần đau những cuộc tình tạm bợ
Bao nhiêu lần làm khách lữ qua sông!
Chợt giựt mình, trẻ nhỏ gọi bằng ông
Bỗng nghe nhớ về cố thổ ..

Nhớ rau đắng nấu canh
Nhớ con cá rô kho tộ
Nhớ chị tôi theo chồng năm lên mười sáu
Tóc cột đuôi gà khóc lúc vu qui!

Chị trách hờn cha mẹ đuổi chị đi
Thân con gái ở nhà ngoài, ăn cơm nguội.
Con chim đa đa kêu đâu bờ bụi
Thương cha mẹ già ươn yếu chẳng ai lo

Chị gói một nắm tro
Dặn em gội đầu cho mượt
Xức dầu dừa cho mướt
Đừng để mủn vùa khô khốc rễ tre

Mười lăm năm,
Mới hiểu lời chị dặn
Thì đã bao lần mấy dề rau đắng
Mọc quanh thềm nhà trổ bông trắng rồi khô!

Đã mấy mùa nước ngập chân đê
Con cá rô mấy lần ra sông lớn
Cha không còn dầm mưa thăm ruộng
Không còn ai giành nữa chuyện ngồi mâm!

Bao năm dài không một lời thăm
Thôi thì kể như nước sông chảy ra biển cả
Thằng em nhỏ tóc vẫn chừa ba vá
Như mủng vùa mẹ gọt, lúc lên ba?

Con rô đồng ôm trứng tháng mưa
Chờ đến lúc thả con về ruộng
Chị ngồi nhớ mỗi chiều mỗi sớm
Thả nỗi buồn theo lọn tóc bay.

Một hôm chị ngồi ngạch cửa bấm lóng tay
Rồi chị khóc một mình Không đếm nữa
Buổi trưa nồng gió nồm ru nắng hạ
Khói đốt đồng làm mắt chị cay.

Từ ngày em làm mây
Lang bạt giang hồ khắp ngã
Bặt tin nhạn cá
Có còn nhớ đất, thương quê?

Như ngày lặng lẽ ra đi
Em âm thầm trở lại

Vừa thương em, chị vừa ái ngại
Ba mươi năm, như thể một ngày
Vẫn rám đen như ngày trốn học
Đi mò cua bắt ốc
Giũ trứng kiến vàng câu con cá rô non

Chị ngồi ngạch cửa liếc mắt nhìn em
Đứa em xưa có gì ngờ ngợ
Quần áo bận nửa quê nửa chợ
Chút giang hồ, chút vị quê hương!

Chị ngồi kế bên
Nhìn em ăn cơm mà khóc
Lại bấm lóng tay, lại chùi nước mắt.

Cũng tô canh rau đắng đất
Cũng tộ cá rô kho
Lòng chị như cục than vùi dưới lớp tro
Gió đòi khêu ngọn lửa.

Chị lại ngồi ngạch cửa
Biểu em xích lại gần hơn
Chị ngập ngừng đưa ngón tay run
Lượm sợi tóc sâu ở trên vai áo.

Bây giờ chị gọi em bằng cậu
(Lẽ ra tiếng ấy,
phải kêu từ lúc chị theo chồng!)
Ôi! Con đò đã xa biệt bến sông
Chị cũng thấy mình ngượng nghịu!

Sợi tóc sao bạc phếu?
Đâu phải tóc sâu,
Mà vì bao lâu mưa dải nắng dầu

Qua bao tháng ngày luân lạc
Hai chị em mái đầu đều bạc
Hai chị em cũng già như nhau

Nhớ ngày nào té nước cầu ao
Hát khúc đồng dao cùng cười khùng khục

“Chị em (người) ta như hoa dâm bụt
Chị em mình như cục .. cức trôi!
Cục cức trôi, người ta còn vớt
Chị em mình như ớt chín cây”

Không hẹn mà cùng bấm lóng ngón tay
Hai số dư không biết đường nào đếm
Em muốn kể quãng đời lận đận
Ba mươi năm dài bao nỗi nhớ mong.

Ngày về nhà chị
Ngủ đêm đầu tiên
Nghe rạo rực không thể nào yên giấc
Dưới mé thềm rêu mọc đầy rau đắng đất
Con dế mèn thôi kể chuyện phiêu lưu

Nén tiếng thở dài
Sợ rung giọt đèn lu
Muốn được ngủ say trong vòng tay chị
Lời trách móc sao y như mẹ
Cái hồi còn thơ trẻ bên nhau!

Ai buộc đời mình vì một cọng rau
Ai khôn lớn qua cầu đi hút bóng
Nhìn quãng đồng xa một làn khói trắng
Cũng bâng khuâng nhớ lắm quê mình
Bỗng nghe thèm rau đắng nấu canh!

Biết tìm nơi đâu khung trời kỷ niệm?
Những chiều hoàng hôn tím
Những buổi dầm mưa đi học lạnh run!

Những buổi mưa dầm
Cha giắt đụt mướp trên lưng
Bắt con cá đồng ngược nước
Bên chái hè mưa tạt
Mẹ hái từng cọng rau đắng đất nấu canh.

Để nỗi nhớ vây quanh
Tóc trên đầu đã bạc
Chân giang hồ bỗng dưng chùn bước
Nghe giữa hồn rau đắng đất mọc xanh!

Đông Kha
nhacxua.vn