(NGUỒN HÌNH ẢNH: GETTY IMAGES)

Caffeine là chất kích thích thần kinh phổ biến nhất trên thế giới.

Con người đã uống cà phê có nguồn gốc tự nhiên suốt hàng trăm năm nay, song từ hàng chục năm nay vẫn tồn tại những thông điệp trái chiều chung quanh tác động của cà phê đối với sức khỏe con người.

"Theo truyền thống, cà phê được coi là một thức uống có hại", Marc Gunter, người đứng đầu bộ phận dinh dưỡng và trao đổi chất tại Cơ quan Nghiên cứu Ung thư Quốc tế (IARC), nói.

"Nghiên cứu từ thập niên 1980 và 90 kết luận rằng những người uống cà phê có nguy cơ mắc bệnh tim mạch cao hơn những người không uống, nhưng kể từ đó, quan điểm này dã có những thay đổi lớn".

"Với việc có thêm những nghiên cứu được thực hiện trên quy mô lớn hơn trong vòng 10 năm qua", Gunter nói, "các nhà khoa học nay đã có thông tin dữ liệu từ hàng trăm ngàn người uống cà phê".

Cụ thể thì kết quả nghiên cứu cho chúng ta biết điều gì và việc uống cà phê mang lại lợi, hại gì cho sức khỏe?

Cà phê được cho là có liên quan đến việc làm tăng nguy cơ mắc bệnh ung thư vì nó chứa acrylamide, một chất gây ung thư có trong các loại thực phẩm như bánh mì nướng, bánh ngọt và khoai tây chiên.

Tuy nhiên, IARC vào năm 2016 đã kết luận rằng, cà phê không gây ra ung thư, trừ khi nó được uống rất nóng, trên 65 độ C.

Nếu uống quá nóng, cà phê có thể gây ra ung thư

Không chỉ vậy, đã có thêm những nghiên cứu cho thấy cà phê thực sự còn có tác dụng bảo vệ cho sức khỏe nữa.

Chẳng hạn như có một số nghiên cứu đã chỉ ra mối liên hệ giữa việc uống cà phê với tỷ lệ tái phát thấp hơn và làm giảm mức độ nghiêm trọng của bệnh ung thư ruột kết.

Vào năm 2017, Gunter công bố kết quả một nghiên cứu theo đó xem xét thói quen uống cà phê của nửa triệu người trên khắp châu Âu trong khoảng thời gian 16 năm. Kết quả là người uống nhiều cà phê hơn có ít nguy cơ tử vong do bệnh tim, đột quỵ và bệnh ung thư lại thấp hơn. Phát hiện này phù hợp với nghiên cứu từ các nơi khác trên thế giới, bao gồm cả Hoa Kỳ.

Gunter cho biết, đến nay đã có đủ sự đồng thuận từ các nghiên cứu để xác nhận rằng những người uống đến bốn tách cà phê mỗi ngày mắc ít bệnh hơn so với những người không uống.

Cà phê có thể có tiềm năng đem lại nhiều ích lợi hơn thế.

Những người uống cà phê trong nghiên cứu của Gunter nhiều khả năng là có hút thuốc và có chế độ ăn uống không lành mạnh bằng những người không uống cà phê.

Điều này cho thấy rằng nếu cà phê làm giảm nguy cơ mắc bệnh tim và ung thư, thì nó có thể có tác dụng mạnh hơn chúng ta tưởng, nó mạnh hơn qua những tác động của các hành vi không lành mạnh.

Cả cà phê thường và cà phê đã tách bỏ chất caffeine đều có hàm lượng chất chống ôxy hóa tương tự nhau

Điều đó đúng cho dù đó là một tách cà phê có chứa hay không chứa caffeine. Kết quả nghiên cứu cho thấy cà phê decaf có lượng hàm lượng chất chống ôxy hóa tương tự như cà phê thường.

Gunter không tìm thấy sự khác biệt giữa sức khỏe của những người uống cà phê có chứa caffeine so với cà phê decaf. Điều này khiến cho ông đi đến kết luận rằng, những lợi ích về sức khỏe có liên quan đến cà phê là do một chất gì đó khác ngoài caffeine.

Nguyên nhân và kết quả
Tuy nhiên, tất cả các nghiên cứu này đều dựa trên dữ liệu tổng quát về dân số mà điều đó thì lại không xác nhận được mối liên hệ giữa nguyên nhân và kết quả.

"Những người uống cà phê có thể chỉ đơn giản là có sức khỏe tốt hơn những người không uống", Peter Rogers, người nghiên cứu tác động của caffeine đối với hành vi, tâm trạng, sự tỉnh táo và chú ý tại Đại học Bristol, Anh quốc, nói. Điều này không phụ thuộc vào lối sống không lành mạnh của những người uống cà phê, tương tự như kết quả được tìm thấy trong nghiên cứu của Gunter.

"Một số người cho rằng cà phê có thể có tác dụng bảo vệ cho cơ thể đấy, song vẫn còn gây ra tranh cãi", ông nói thêm.

Trong khi đó, những người uống cà phê thường có huyết áp cao hơn, làm gia tăng nguy cơ mắc bệnh về tim mạch.

Tuy nhiên, Rogers nói, không hề có bằng chứng cho thấy tình trạng huyết áp tăng lên do uống cà phê có liên quan tới nguy cơ cao hơn trong việc mắc bệnh về tim mạch.

(NGUỒN HÌNH ẢNH: GETTY IMAGES)

Các cuộc thử nghiệm lâm sàng về cà phê, phương pháp có thể xác định đúng nhất về lợi ích và tác hại của cà phê thì lại ít được thực hiện hơn các nghiên cứu trên khảo sát quy mô xã hội đối với người sử dụng cà phê.

Một nhóm các nhà nghiên cứu gần đây đã tiến hành một thử nghiệm, trong đó họ quan sát tác động của việc uống cà phê có chứa caffeine đối với lượng đường trong máu.

Một nghiên cứu nhỏ được thực hiện bởi Trung tâm Dinh dưỡng, Thể dục và Trao đổi chất tại Đại học Bath của Anh quốc đã xem xét cà phê ảnh hưởng như thế nào đến phản ứng của cơ thể với bữa sáng sau một đêm ngủ không liền mạch.

Họ phát hiện ra rằng ở những người tham gia có uống cà phê sau đó dùng đồ uống có đường trong bữa sáng, lượng đường trong máu tăng 50% so với khi họ không uống cà phê trước khi ăn sáng.
Tuy nhiên, cách ăn uống này cần phải diễn ra nhiều lần theo thời gian thì mới tích tụ nguy cơ đến tỷ lệ đó.

Thật khó để biết nghiên cứu được thực hiện ở phòng thí nghiệm có ý nghĩa thế nào trong cuộc sống thực tế

Đưa con người vào môi trường phòng thí nghiệm cũng đặt ra câu hỏi về mức liên quan của những phát hiện này với cuộc sống thực tế, cho thấy rằng cả việc khảo sát xã hội lẫn nghiên cứu trong phòng thí nghiệm đều không thể đưa ra câu trả lời chắc chắn về việc cà phê có ảnh hưởng đến sức khỏe của chúng ta đến mức nào.

Cà phê và nguy cơ bị sảy thai
Lời khuyên về việc uống cà phê có chứa caffeine trong thai kỳ là điều đặc biệt khiến cho người ta bị rối trí.

Esther Myers, giám đốc điều hành của EF Myers Consulting, đã xem xét 380 nghiên cứu và kết luận rằng việc một người trưởng thành uống bốn tách cà phê và phụ nữ mang thai uống ba tách mỗi ngày sẽ không gây ra bất cứ tác hại gì.

Tuy nhiên, Cơ quan Quản lý Tiêu chuẩn Thực phẩm khuyên phụ nữ mang thai và cho con bú không nên uống nhiều hơn một đến hai tách cà phê mỗi ngày.

Năm nay, một bản đánh giá nội dung các nghiên cứu trước đây kết luận rằng phụ nữ mang thai nên bỏ cà phê hoàn toàn để giảm nguy cơ sảy thai, sinh con nhẹ cân và thai chết non.

(NGUỒN HÌNH ẢNH: GETTY IMAGES)

Emily Oster, nhà kinh tế gia và tác giả cuốn cẩm nang dành cho phụ nữ có thai, Expecting Better, cũng nhận thấy các hướng dẫn về việc uống cà phê được đưa ra không thống nhất.

"Mối lo ngại lớn ở đây là việc uống cà phê liệu có thể có liên hệ gì tới chuyện sảy thai hay không, đặc biệt là trong ba tháng đầu tiên của thai kỳ", bà nói.

Tuy nhiên, bà nói, không có nhiều dữ liệu ngẫu nhiên cho vấn đề này, và việc đưa ra kết luận chỉ dựa trên các dữ liệu quan sát là không đáng tin cậy.

"Phụ nữ uống cà phê trong thai kỳ có nhiều khả năng là những người tương đối lớn tuổi và là những người hút thuốc lá. Chúng ta biết rằng tuổi tác và việc hút thuốc thường có mối liên hệ nhân quả với tỷ lệ sảy thai cao", bà nói.

"Vấn đề thứ hai là những phụ nữ dể buồn nôn do ốm nghén trong thời kỳ đầu mang thai ít có nguy cơ sảy thai hơn. Những người này thường tránh uống cà phê vì đó là thứ thường khiến bạn khó chịu nếu bạn đã cảm thấy mệt mỏi trong người. Thế cho nên những phụ nữ buồn nôn và không uống cà phê có nguy cơ sảy thai thấp hơn".

Hai đến bốn tách cà phê mỗi ngày, theo Oster, dường như không có liên quan gì đến việc gia tăng nguy cơ bị sảy thai ở phu nữ mang bầu.

Tác dụng của cà phê lên hệ thần kinh
Ngoài tác dụng tiềm tàng đối với sức khỏe tim mạch, ung thư và sảy thai, cà phê còn có ảnh hưởng đến não và hệ thần kinh.
Là một loại chất kích thích thần kinh, caffeine gây ra ảnh hưởng đến nhận thức của chúng ta.

Trong một cộng đồng, có một số người có thể uống cà phê cả ngày vẫn bình thường, trong khi những người khác lại trở nên bồn chồn sau khi uống chỉ có một ly.

Các nghiên cứu đã phát hiện ra rằng sự khác biệt trong gene của chúng ta có thể ảnh hưởng đến việc mỗi người chuyển hóa caffeine theo một cách khác nhau.

Tuy nhiên, Myers nói, "Chúng ta vẫn chưa thực sự hiểu tại sao người này thì hoàn toàn ổn với một lượng caffeine hàng ngày còn người khác thì lại không".

Trong khi đó, đối với những người thường xuyên uống cà phê để giúp tăng khả năng tập trung suy nghĩ, thì có một tin xấu.

Nếu bạn là người thường xuyên uống cà phê, nếu chỉ uống một ly thì rất khó để bạn có thể tăng cường tập trung suy nghĩ

"Khi cơ thể đã quen với việc tiếp nhận caffeine hàng ngày, sẽ có những thay đổi sinh lý giúp cơ thể thích nghi với caffein và duy trì chức năng bình thường". Rogers cho biết.

"Uống cà phê không mang lại lợi ích rõ rệt trong việc gia tăng khả năng làm việc hiệu quả của chúng ta, bởi chúng ta sẽ trở nên quen thuộc với tác động đó. Nhưng nếu tiếp tục uống thì bạn có lẽ sẽ không trở nên tệ đi".

"Chỉ những người không uống cà phê thường xuyên mới nhận thấy hiệu quả rõ rệt của chất caffeine khi uống", ông nói.

"Ở chiều ngược lại, nhiều người nói đùa là họ bị nghiện cà phê. Nhưng trong hầu hết các trường hợp, thực ra đó chỉ là họ phụ thuộc vào cà phê", Rogers nói.

"Nguy cơ nghiện caffeine là rất thấp. Nếu bạn cấm ai đó uống cà phê, họ sẽ cảm thấy không dễ chịu cho lắm, nhưng cũng không đến nỗi thèm cà phê đến phát cuồng lên", ông nói thêm.

"Cà phê", ông nói, "cho thấy sự khác biệt giữa chứng nghiện là khi bắt buộc phải dùng chất gây nghiện và tình trạng bị lệ thuộc là khi khả năng nhận thức của một người có thể bị ảnh hưởng nhưng họ không đến mức quay cuồng vì thiếu chất đó".

"Điều duy nhất mà những người uống cần lưu ý", ông nói, "là triệu chứng khi thiếu cà phê. Bất cứ ai uống một vài tách cà phê mỗi ngày đều là phụ thuộc vào caffeine rồi. Nếu bạn cấm không cho họ uống cà phê, họ sẽ uể oải và có thể bị đau đầu", Rogers nói.

"Những triệu chứng này phụ thuộc vào số lượng cà phê mà người đó uống hàng ngày, nhưng chúng thường kéo dài từ ba ngày đến một tuần", ông nói, "trong thời gian đó, caffeine là thứ duy nhất giúp giảm bớt triệu chứng khó chịu này".

Các loại cà phê
Cách mà bạn pha cà phê, cho dù là pha một cách nâng niu tinh tế từ hạt cho từng tách cà phê hay chỉ đơn giản là khuấy một ít bột cà phê hòa tan vào cốc nước, dường như không làm thay đổi mối liên hệ với sức khỏe tốt hơn. Bằng cách nghiên cứu những người uống trên khắp châu Âu, Gunter nhận thấy rằng các loại cà phê khác nhau đều có liên quan đến lợi ích về sức khỏe.

"Mọi người uống một tách cà phê espresso nhỏ đậm đặc ở Ý và Tây Ban Nha; còn ở Bắc Âu, mọi người lại uống cốc cà phê to hơn và uống nhiều cà phê hòa tan hơn", Gunter nói. "Chúng tôi đã xem xét các loại cà phê khác nhau và thấy kết quả thống nhất giữa các quốc gia, điều này cho thấy vấn đề không phải nên uống loại cà phê nào, mà chính là về chuyện uống cà phê thôi".

Tất cả các loại cà phê đều có lợi cho sức khỏe, nhưng cà phê xay thì có tác dụng mạnh hơn

Tuy nhiên, các nhà nghiên cứu từ một dự án năm 2018 phát hiện ra rằng cà phê xay sẽ tác động mạnh hơn, lâu hơn so với cà phê tan hoặc decaf, dù rằng uống loại nào thì cũng vẫn tốt hơn là không uống.

Nghiên cứu này nói rằng sự khác biệt có thể là do cà phê tan có lượng hợp chất hoạt tính sinh học thấp hơn, trong đó có chất polyphenol, được biết đến với đặc tính chống viêm.

"Mặc dù cà phê có thể không giúp bạn vượt qua một ngày bận rộn tại nơi làm việc", Gunter nói, "nhưng với những gì đã được chứng minh thì việc uống bốn ly cà phê mỗi ngày sẽ đem lại cho chúng ta những lợi ích sức khỏe, trong đó có cả việc giúp làm giảm nguy cơ mắc bệnh về tim mạch và ung thư".

"Theo lẽ thường, uống quá nhiều một thứ sẽ không tốt cho bạn, nhưng không hề có bằng chứng chắc chắn nào cho thấy uống một vài tách cà phê mỗi ngày là có hại cho sức khỏe", ông nói. "Nếu có, thì chỉ là có lợi nhiều hơn mà thôi".

Bài tiếng Anh đã đăng trên BBC Future.