Liệu có sự tồn tại một biến thể Covid-19 "Ngày Tận thế" nào ở ngoài kia có thể thoát khỏi vaccine, lan rộng như chuyện cháy rừng và khiến ngày có càng nhiều bệnh nhân trở bệnh nặng hơn hay không?
Những biến thể nằm ngoài dự đoán

Virus SARS-CoV-2 đã bị đánh giá thấp. Ngay từ đầu đại dịch, nhiều người cho rằng, các phiên bản đột biến của virus SARS-CoV-2 sẽ không gây ra vấn đề nào lớn, cho đến khi biến thể Alpha dễ lây nhiễm hơn xuất hiện, gây ra sự tăng vọt số ca mắc nhiểm vào mùa thu năm ngoái. Sau đó, biến thể Beta ra đời, khiến cho những người trẻ bị mắc bệnh nặng hơn, biến thể Gamma xuất hiện khiến cho những người đã hồi phục sau khi bị nhiểm Covid-19 vẫn bị tái dương tính. Dù vậy, vào tháng 3 năm nay, khi sự gia tăng số ca Covid-19 ở Mỹ giảm nhiều, một số nhà dịch tễ học đã lạc quan một cách thận trọng khi cho rằng, chiến dịch chích ngừa vaccine nhanh chóng sẽ sớm khống chế được các biến thể và làm chậm sự lây lan của đại dịch này.

Tuy nhiên, khi biến thể Delta xuất hiện, nó đã phá hoại sự lạc quan đó. Biến thể lần đầu tiên được phát hiện ở Ấn Độ vào tháng 12 năm ngoái này, đã lây lan nhanh hơn bất cứ biến thể nào của virus SARS-CoV-2 cũng như chủng loại virus ban đầu. Biến thể Delta dẫn đến sự tăng vọt số ca mắc bệnh ở các tiểu bang của Mỹ, khiến cho Trung tâm Ngăn ngừa và Kiểm soát Dịch bệnh (CDC) một lần nữa phải khuyến cáo cần đeo khẩu trang ở nơi công cộng, kể cả khi đã chích đủ 2 liều vaccine.

Sự lây lan của biến thể Delta cũng có thể làm chệch hướng những dự đoán trước đó về ngưỡng miễn dịch cộng đồng.

Biến thể Delta, giống như hầu hết các biến thể khác đã khiến cho chúng ta không kịp trở tay, đồng thời khiến cho đại dịch Covid-19 ngày càng trở nên tồi tệ hơn. Và khi sự lây lan của biến thể Delta bắt đầu giảm đi thì liệu các biến thể khác có đang âm thầm tấn công và một lần nữa kéo lùi chúng ta trở lại vạch xuất phát hay không?

Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) hiện vẫn đang chú ý đến một vài biến thể, trong đó có Eta, biến thể hiện đang xuất hiện ở một số quốc gia, Kappa, biến thể xuất hiện ở Ấn Độ, Iota, biến thể lần đầu tiên xuất hiện ở thành phố New York vàđặc biệtlà Lambda, biến thể hoành hành khắp Peru và có những dấu hiệu cho thấy nó có khả năng bất thường trong việc lây nhiễm ở những người đã được chích ngừa vaccine đầy đủ. Biến thể Lambda hiện đang lan rộng sang Argentina, Chile, Ecuador cũng như tiểu bang Texas và Nam Carolina của Mỹ.

Hiện còn quá sớm để khẳng định liệu biến thể Lambda có gây ra một biến cố lớn tồi tệ với chúng ta như những gì biến thể Delta đang làm hay không. Tuy nhiên, hiện nay là thời điểm phù hợp để đặt ra các câu hỏi: Các biến thể này có thể gây ra mức độ phá hủy đến đâu? Liệu các biến thể tương lai có mở rộng tấn công từ phổi tới não, tim và các cơ quan khác hay không? Liệu nó có khả năng đánh lừa người mắc bệnh khiến họ tưởng rằng mình đã hồi phục nhưng thực chất thì tình trạng bệnh sau đó sẽ tồi tệ hơn? Liệu có tồn tại một biến thể "Ngày Tận thế" ngoài kia có thể thoát khỏi vaccine, lan rộng như chuyện cháy rừng và khiến cho ngày càng nhiều bệnh nhân trở bệnh nặng hơn mà chúng ta chưa từng chứng kiến hay không?


Chúng ta đều không dự đoán được đại dịch sẽ diễn tiến ra theo cách này. (Ảnh minh họa: Getty).

Mặc dù những nguy cơ này không quá cao nhưng các chuyên gia cũng không thể loại bỏ chúng ra. Biến thể Delta đã cho thấy nó có thể khiếncho mọi thứ trở nên tồi tệ hơn nhiều như thế nào.

Với khả năng lây nhiễm rất cao, Biến thể Delta đang tự do lây lan ở những người chưa được chích ngừa vaccine và có những đặc điểm để gây ra ngày càng nhiều vấn đề nghiêm trọng hơn để có thể đối phó hửu hiệu được.

Đại dịch trong đại dịch
Chúng ta đều không dự đoán được đại dịch sẽ diễn ra theo cách này. Vào thời kỳ đầu đại dịch Covid-19, hầu hết các chuyên gia nghiên cứu về các đột biến của virus gây bệnh đều hạ thấp mức độ nghiêm trọng của các biến thể.

"Chúng không thể tạo nên nhiều biến thể khác biệt. Chúng ta có lẽ chỉ cần lo lắng về nó trong khoảng 5 năm nữa", Richard Neher, một nhà sinh học tiến hóa tại Đại học Basel của Thụy Sĩ nhận định hồi tháng 8 năm ngoái.
Tuy nhiên, hiện nay, chuyên gia này đã gọi biến thể Delta và các biến thể khác là "đại dịch trong đại dịch".

Không giống như các biến thể khác, biến thể Delta đã khiến cho các giới khoa học phải nghĩ lại về mức độ lây nhiểm nhanh chóng của virus khi tiến hóa sang những hình thức phá hủy mới.

"Tất cả virus corona đều có sự đột biến và chúng tôi hiểu rõ điều đó. Tuy nhiên, chúng tôi không nghĩ rằng các đột biến này lại có thể ảnh hưởng đến khả năng lây nhiễm cũng như xâm chiếm hệ miễn dịch ở mức độ đáng kinh ngạc như vậy", Sharone Green, một chuyên gia về bệnh truyền nhiễm tại Trường Đại học Y khoa ở Massachusetts đánh giá.

Dường như chính các giới khoa học cũng bối rối trước sự xuất hiện nhanh chóng của một biến thể nguy hiểm hơn nhiều như vậy. Jonathan Eisen, một nhà sinh học tại California, cho rằng, không giống như hầu hết các bệnh dịch khác, bản thân virus SARS-CoV-2 cũng là một bí ẩn lớn kể từ khi nó xuất hiện.

Thậm chí, quan trọng hơn, chuyên gia này cho rằng, các giới khoa học đã đánh giá thấp về quy mô của đại dịch bởi khi càng có nhiều người mắc bệnh thì virus càng có nhiều cơ hội để phát sinh thêm những đột biến nguy hiểm mới.

So với các bệnh dịch khác, virus SARS-CoV-2 không có sự đột biến quá nhanh. Virus này không có nhiều chất liệu di truyền khi chỉ có khoảng 15 gene, so với vi khuẩn E.coli có đến 3.000 gene hay con người với khoảng 20.000 gene. Hơn nữa, Covid-19 có cơ chế kiểm tra di truyền khiến cho nó trở nên "thành thạo" trong việc tránh những lỗi sai khi nhân bản lên so với hầu hết các loại virus khác.

Tuy nhiên, trong khi tỷ lệ đột biến của virus SARS-CoV-2 ở mức thấp với khoảng 1 đột biến trong 10 lần nhân lên, thấp hơn tỷ lệ đột biến của virus gây cúm và virus HIV thì dịch bệnh Covid-19 lại tận dụng trò chơi con số. Một người bị nhiểm Covid-19 có thể mang đến 10 tỷ bản sao của virus, đủ để tạo ra hàng tỷ đột biến mỗi ngày. Điều gì xảy ra với tất cả những đột biến này? Gần như câu trả lời luôn là: Không gì cả. Sự xáo trộn về gene diễn ra hoàn toàn ngẫu nhiên với kết quả là gần như tất cả đột biến đều không có ảnh hưởng đến virus hoặc khiến cho virus ít lây lan hơn hay thậm chí là khiến cho nó hoàn toàn không còn chức năng nào nữa.

Dù vậy, trong một lần nào đó, có lẽ là sau hàng tỷ tỷ lần, một đột biến ngẫu nhiên đã khiến cho virus này có một đặc điểm nguy hiểm. Khi virus có một đột biến làm tăng khả năng tàn phá của nó thì điều đó cũng không có nghĩa là một biến thể mới nguy hiểm xuất hiện. Để trở thành một biến thể đáng kể, một virus đột biến phải trở nên áp đảo trong tỷ lệ dân số mà chúng lây lan.

Điều khiến cho đột biến nhân lên và lây lan mạnh hơn do môi trường sống quyết định. Chẳng hạn, với trường hợp của virus gây nên dịch bệnh Covid-19, khả năng di chuyển xa hơn trong không khí và bám chắc hơn vào những tế bào trong mũi sẽ khiến cho biến thể mới trở thành loại biến thể lây lan rộng khắp.

"Công việc của virus là tiếp tục nhân lên. Bất cứ đột biến nào giúp virus tồn tại và lan rộng sẽ khiến cho nó trở thành một biến thể hoàn hảo hơn", nhà nghiên cứu sinh học Green cho hay.

Sự lây lan của biến thể Delta, cùng với một số lượng lớn người mắc bệnh đã trở thành những "phòng thí nghiệm sống cho các đột biến của virus", điều kiện để tạo ra các biến thể ngày càng nguy hiểm hơn trong những tháng sắp tới.

"Sẽ rất khó để ngăn chặn virus bằng khẩu trang và cách ly xã hội vào thời điểm này. Vaccine chính là chìa khóa và sự ngần ngại chích ngừa vaccine chính là trở ngại lớn nhất", Preeti Malani, nhà nghiên cứu bệnh truyền nhiễm tại Đại học ở Michigan đánh giá.

Sự gia tăng những người đạt được sự miễn dịch tự nhiên sau khi bị nhiểm Covid-19 cũng không làm thay đổi được tình hình, Eric Vail, giám đốc Trung tâm Y tế Cedars-Sinai bình luận.
"Hiện có khoảng 1/3 dân số Mỹ đã đạt được miễn dịch tự nhiên nhưng điều đó có lẽ đã được đánh giá cao quá mức. Điều đó vẫn không đủ để đảm bảo rằng, Delta sẽ là biến thể lớn cuối cùng".

Khả năng đánh bại vaccine
Mặc dù biến thể Delta đã gây ra các ca mắc đột phá hoặc làm giảm hiệu quả của vaccine nhưng các giới khoa học cho rằng biến thể Delta hoặc thậm chí một biến thể mới "hoàn hảo" hơn sẽ không dễ dàng đánh bại lá chắn miễn dịch do vaccine tạo ra, hay thậm chí là lá chắn miễn dịch tự nhiên.

Một lý do theo chuyên gia Vail là, hầu như virus chủ yếu lây lan ở những người chưa được chích ngừa vaccine, cũng chưa từng nhiễm bệnh trước đó và các đột biến tránh hệ miễn dịch không thực sự có lợi thế trong môi trường này. Một biến thể lẩn tránh hệ miễn dịch sẽ có lợi thế hơn khi lây nhiễm ở những người đã được tiêm vaccine hay những người đã hồi phục, nơi mà đột biến này có khả năng cạnh tranh cao hơn so với các virus chưa đột biến. Tuy nhiên, không có đủ số lượng virus ở những trường hợp nói trên để xảy ra đột biến nhanh chóng như vậy.

Ngoài ra, việc thoát khỏi hệ miễn dịch cũng là thách thức với virus gây bệnh Covid-19. Hệ miễn dịch của con người, từng được kích hoạt qua việc chích ngừa vaccine hay nhiểm bệnh, sẽ trở nên mạnh mẽ hơn và chống lại các virus gây bệnh có hiệu quả hơn so với những gì mà các nghiên cứu chỉ ra.

Tuy nhiên, có một viễn cảnh đặc biệt nguy hiểm là biến thể virus SARS-CoV-2 khiến cho mọi người cảm thấy khỏe mạnh một thời gian dài và sau đó mới khiến cho tình trạng bệnh của họ trở nên nghiêm trọng. Hầu như rất ít loại virus, ngoại trừ virus HIV, có thể có được khả năng đó và cho đến nay, Covid-19 dường như chưa phải một mối đe dọa như vậy.

Dù vậy, chuyên gia Eisen cảnh cáo về viễn ảnh trì hoãn phát bệnh này không thể loại bỏ. Các biến thể mới có những cách để gây ra sự tàn phá tồi tệ hơn trong khi chúng không ngừng lây lan. Chẳng hạn, có thể xuất hiện một biến thể mới, không chỉ tấn công vào phổi mà còn vào cả não, tim và các cơ quan khác một cách từ từ và tinh vi, khiến cho nạn nhân vẫn thấy khỏe mạnh, ra ngoài sinh hoạt bình thường cho đến khi phát sinh ra bệnh nghiêm trọng.

"Chúng tôi đã chứng kiến những biến thể khác nhau có khả năng khác nhau để xâm nhập vào một loại tế bào nào đó, và có thể tác động đến hệ thần kinh hay chức năng của phổi. Điều đó rất đáng lo ngại", chuyên gia này cho hay.

Rõ ràng, sự đe dọa từ các biến thể khó lường có lẽ đang nhắc nhở nhân loại về việc cần chuẩn bị kỹ hơn cho những viễn cảnh tồi tệ phía trước.