Có một thói quen rất nguy hiểm mà người Việt thường xuyên sử dụng trong giao tiếp, đó là thói quen ngụy biện. Thói quen này đã lây nhiễm một cách vô hình từ sự giao tiếp thường nhật, từ tâm lý thắng thua khi tranh cãi, và nhất là trong cộng đồng cư dân mạng…


Ngụy biện (hay "Fallacy") là khái niệm để chỉ về những cách lập luận tưởng chừng là đúng, nhưng thực chất lại là sai lầm và phi logic trong tranh luận. Ngụy biện có thể biến một vấn đề từ sai thành đúng, và từ chổ đúng trở thành sai. Ngụy biện có thể dẫn đến những cái nhìn sai lệch và lối suy diển sai lầm mà đôi khi, chính bản thân người nói cũng không nhận ra được.

Những ai đã có kiến thức về ngụy biện đều hiểu một điều đáng buồn rằng: Người Việt rất hay ngụy biện và suy diển một cách ngụy biện! Chúng ta đều biết hai chữ "ngụy biện" này, nhưng liệu chúng ta có thật sự thấu hiểu hết về ý nghĩa của nó? Bạn có tin không, ở Việt Nam, chính sự ngụy biện này đã từng cướp đi mạng sống của con người?

Trên thế giới, ngụy biện đã trở thành một kiến thức được biết đến rộng rãi, và các nhà nghiên cứu đã thống kê khoảng trên dưới 100 loại ngụy biện khác nhau. Đáng tiếc là tài liệu về ngụy biện tiếng Việt chỉ có một vài nguồn, đó là trang của giáo sư Nguyễn Văn Tuấn, trang Thư viện khoa học, hay trang "Ngụy biện – Fallacy" của tiến sĩ Phan Hữu Trọng Hiền.

Dưới đây xin được tổng hợp lại 9 câu nói "ngụy biện" điển hình của người Việt đã được nêu ra tại các nguồn tài liệu nêu trên:

1/ "Nhìn lại mình đi rồi hẵng nói người khác"
Mình khi làm sai thì là sai rồi, sao lại không chịu nhận sai, không nói thẳng vào vấn đề là "mình đã sai" mà lại quay qua tìm kiếm, moi móc điểm yếu của người khác? Việc này cũng giống như là khi nhận được góp ý: "Viết sai chính tả rồi kìa", thì thay vì sửa sai, bạn lại bốp chát: "Thế mày chưa viết sai bao giờ à?"

2/ "Có làm được gì cho đất nước đâu mà to mồm"
Người ta có làm được gì hay không thì là điều mình chưa biết, hơn nữa bạn đã đi "lạc đề" rồi. Vấn đề người ta nêu ra thì bạn không trả lời, không đưa ra luận điểm logic nào, mà lại đi đường vòng, chuyển qua để công kích người khác.

3/ "Nó ăn trộm chó thì cứ đánh cho nó chết"
Lập luận này đã khiến cho những kẻ trộm chó vốn không đáng phải chết bị giết chết bởi chính những người dân tưởng chừng là "lương thiện". Hành vi "Ăn trộm chó" đúng là sai, nhưng ra tay "giết người" cũng là sai vì là tội sát nhân, hai cái sai này rõ ràng thể là đúng được, mà đã sai thì lại càng sai quá lớn nữa!

4/ "Làm được như người ta đi rồi hãy nói"
Lại một kiểu "lạc đề". Luận điểm mà người ta đưa ra thì bạn không xoay quanh bàn luận, lại cứ phải công kích cá nhân người khác thì mới vừa lòng sao?

5/ "Nếu không hài lòng thì cút xéo ra nước ngoài mà sinh sống"
Lời nói này không chỉ muốn đánh lạc hướng vấn đề, mà còn rất bất lịch sự, chuyên sử dụng để "chụp mũ", làm người đối diện tức giận, chứ chẳng có một chút logic nào trong đó cả.

6/ "Chỉ có những người chân lấm tay bùn từ nhỏ mới là người cần cù chăm chỉ xây dựng đất nước"
Câu khẩu hiệu này đã từng thấy xuất hiện ở Việt Nam trong quá khứ. Người ta có câu "vơ đũa cả nắm", ấy chính là để chỉ việc lập luận theo cảm tính, khái quát theo cảm tính, mà không hề đưa ra logic hợp lý nào cả. Cũng như vậy, khi phân chia giai cấp và tuyệt đối hóa đấu tranh giai cấp, thì người ta đã mắc sai lầm ngụy biện, ví như chủ đất không nhất định là xấu, chủ doanh nghiệp cũng không nhất định là xấu, và người làm công ăn lương hay nông dân chắc gì đã là một người tốt cần cù chăm chỉ?

7/ "Nước nào mà chẳng có tham nhũng"
Vì quốc gia nào cũng có tham nhũng nên Việt Nam được phép có tham nhũng hay sao? Vì mọi người đều vượt đèn đỏ nên tất nhiên tôi cũng phải vượt đèn đỏ? Vì xã hội thiếu gì kẻ nghiện hút nên trong nhà có người hút chích cũng là chuyện bình thường?

8/ "Nếu anh là họ mà anh làm được thì hẵng nói"
Đặt mình vào vị trí của người khác là một tiêu chuẩn người xưa thường áp dụng để tu sửa bản thân, hướng vào bản thân để tìm lỗi, là một nét văn hóa rất độc đáo của phương Đông. Tuy nhiên câu nói đó chỉ sử dụng khi một người biết tự răn mình, tránh xa mọi cám dổ, cạm bẩy trong đời sống, chứ không phải là một câu nói để dùng trong các tranh luận. Việc sử dụng nó trong tranh luận không chỉ là sự bịt miệng những lời phê bình của người khác, không giải thích các luận điểm của người khác, mà còn chứng tỏ rằng chúng ta đang phá hoại và lãng quên văn hóa truyền thống của chính mình.

9/ "Tại sao anh dám nói chúng tôi sai? Anh là một tên phản bội dân tộc"
Kiểu lập luận "chụp mũ" này mặc nhiên coi mình là đúng, họ là sai, và những người đồng quan điểm với họ cũng hoàn toàn sai trái. Nó không hề đưa ra một thứ logic nào, nhưng lại cắt ngang một cái giới tuyến, và tùy tiện định tội cho người khác, một thủ đoạn đê hèn và đốn mạt của bọn xưng danh là "đầy tớ nhân dân"!!

Tất nhiên đây mới chỉ là những câu ngụy biện căn bản nhất, thường thấy nhất. "Văn hóa ngụy biện" đã ngày càng xuất hiện thường xuyên hơn, với muôn hình vạn trạng, và luôn ẩn giấu trong lối suy diển của người Việt. Vậy nguyên nhân của thói quen này là từ đâu?

Trong phần nhiều các lỗi ngụy biện thường gặp của người Việt, có một tâm lý căn bản hiện rõ ra khi tham gia thảo luận, đó chính là tâm lý tranh đấu, hiếu thắng, và không hề tôn trọng người đối diện. Ngoài đó ra, chúng ta cũng hay bị ảnh hưởng của tâm lý đám đông, lợi dụng tâm lý đám đông để che đi trách nhiệm của bản thân mình.

Muốn tránh cách lối suy diển ngụy biện, chúng ta không những phải sửa lối suy nghĩ vòng vo, thiếu logic, mà còn phải sửa chính từ tâm lý và thái độ của mình khi trao đổi và luận bàn về mọi việc. Tiếc thay chuyện ngụy biện này lại xảy ra không chỉ riêng gì ở VN mà còn thường xuất hiện ở khắp nơi, kể cả tại các quốc gia tiến bộ, văn minh phương Tây này!!