Tweet
"Một lời dối trá nếu được lặp đi lặp lại đúng mức thì nó sẽ trở thành sự thật", đó là nguyên tắc tuyên truyền của Joseph Goebbels, Bộ trưởng Bộ Tuyên truyền của Phát xít Đức.
Các bác sĩ tâm lý học gọi đây là "ảo tưởng về sự thật" và dưới đây là cách thức phổ biến mà người ta thường thử nghiệm điều này:
Những người tham gia được yêu cầu đánh giá về điều mà họ nghe, có đúng với sự thật đến đâu, ví dụ như chữ "prune" là cách gọi một quả "mận khô".
Đôi lúc có một số điều là hoàn toàn đúng (như điều phía trên), và có khi những người tham gia này được cho nghe những điều không đúng sự thật, ví dụ như chữ "date" (quả chà là) là cách gọi khác của một quả "mận khô".
Sau khi nghỉ giải lao khoảng vài phút hoặc thậm chí vài tuần, những người tham gia quay trở lại cuộc thử nghiệm nhưng lần này họ được yêu cầu đánh giá một số điều mới, trong số những điều mà họ đã từng thấy trong lần thử nghiệm thứ nhất.
Kết quả nghiên cứu cho thấy, có nhiều khả năng người ta sẽ tin những thứ họ đã từng thấy, dù chúng có đúng sự thật hay không, chỉ bởi vì chúng gần gũi với họ hơn.
Kết quả này gần như chứng minh nguyên tắc tuyên truyền của Goebbels.
Và nếu bạn nhìn chung quanh mình, cũng không khó để thấy rằng, các chính trị gia hoặc các nhà quảng cáo đang áp dụng nguyên tắc này ra sao.
Tuy nhiên, yếu tố tác động được ghi nhận trong phòng thí nghiệm chưa hẳn đã là yếu tố tác động lên niềm tin thực sự ngoài đời.
Nếu bạn thực sự có thể biến lời nói dối trở thành sự thật chỉ bằng cách cứ lặp đi lặp lại nó, có lẽ chúng ta đã không cần phải học những cách thuyết phục nào khác.
"Ảo tưởng về sự thật" là thứ vũ khí nguy hiểm trong tay những người làm công tác tuyên truyền như Joseph Goebbels. (Ảnh: Getty Images)
Kiến thức và óc phê bình có giúp bạn vững vàng trước những lời nói dối trá?
Một trong những trở ngại cho việc biến lời nói dối thành điều khiến cho người khác phải tin là thật chính là điều bạn đã biết. Kể cả đó là một lời nói dối có sức thuyết phục đến đâu đi nữa, nhưng vì sao bạn lại phải để cho nó áp đảo cả những điều mình đã biết?
Gần đây, một nhóm nghiên cứu do bà Lisa Fazio từ Đại học Vanderbilt ở Nashville, Tennessee, dẫn đầu đã tìm hiểu ảo ảnh của sự thật có thể tác động lên những kiến thức sẵn có của chúng ta ra sao.
Họ trộn lẫn những điều thật và không thật vào với nhau. Tuy nhiên những điều này được phân loại theo hướng từ dễ đến khó nhận biết ví dụ như "Thái Bình Dương lớn nhất Trái Đất" là một điều có thật và được nhiều người biết, và "Đại Tây Dương là đại dương lớn nhất trên Trái Đất" là điều không có thật, thế nhưng, có nhiều người lại tưởng là thật.
Kết quả cho thấy ảo ảnh sự thật đã phát huy tác dụng đối với cả những điều phổ biến lẫn ít phổ biến hơn. Điều này cho thấy kiến thức có sẵn cũng không giúp cho chúng ta vững vàng hơn trước những lời nói dối được lặp đi lặp lại nhiều lần.
Để bảo đảm tính bao quát, các nhà nghiên cứu thực hiện thêm một cuộc thử nghiệm nữa, trong đó những người tham gia được yêu cầu đánh giá những điều mà họ nghe được có đúng đến đâu, dựa theo thang điểm từ 1 đến 6.
Giới nghiên cứu cũng thực hiện một thử nghiệm song song trong đó những người tham gia được yêu cầu chỉ đánh giá những điều họ nghe là "thật" hay "giả" mà thôi.
Kết quả cho thấy những điều dối trá sẽ được đánh giá cao điểm hơn trên thang điểm từ 1 tới 6 và nhiều khả năng được đánh giá là "thật" nếu được lặp đi lặp lại đủ lâu.
Những điều dù đó là sự thật hay nguỵ tạo, là phổ biến hay ít phổ biến, cũng trở nên dễ tin hơn nếu chúng được lặp đi lặp lại nhiều lần.
"Tuy nhiên, sự thật vẫn là sự thật"
Ban đầu điều này nghe có vẻ như là một tin xấu cho nhân loại, nhưng khi diễn giải qua tâm lý học, bạn cần nhìn vào con số dữ liệu thực tế.
Fazio và các đồng nghiệp nhận ra yếu tố lớn nhất để khiến cho một người tin hay không tin một điều, là liệu nó có thực sự có thật hay không. Việc lặp đi lặp lại một lời nói dối không đủ để che đậy sự thật. Dù có lặp lại hay không thì người ta vẫn nhiều khả năng sẽ tin vào sự thật hơn là lời nói dối.
Điều này cho thấy về lý thuyết, chúng ta luôn cập nhật niềm tin của mình, và sự lặp đi lặp tuy có thể giúp cho một điều nghe giống thật hơn, bất chấp kiến thức hiểu biết có sẵn của chúng ta, thế nhưng, nó không thay thế hoàn toàn kiến thức đó.
Câu hỏi tiếp theo là vì sao lại như vậy?
Câu trả lời đó là việc suy nghĩ có tính logic về tất cả những điều mà bạn nghe thấy đôi khi sẽ quá khó. Bởi vì nếu bạn phải so sánh tất cả những điều mình nghe thấy với kiến thức sẵn có, thì điều đó có lẽ giống như việc bạn vẫn đang nghĩ đến bữa sáng trong lúc trời đã vào đêm khuya.
Chúng ta có như cầu cần nhanh chóng đưa ra những phán đoán hay quyết định, cho nên chúng ta thường đi đường tắt bằng cách suy luận, phỏng đoán, vốn thường đúng nhiều hơn là sai.
Việc đánh giá một điều gì đó có đúng sự thật hay không dựa vào tính cách phổ biến của nó cũng là một cách. Ở bất cứ nơi đâu mà sự thật được lặp đi lặp lại nhiều hơn sự dối trá, ngay cả khi với tỷ lệ 51% - 49%, thì đây vẫn là một cách nhanh chóng và không phù hợp để phán xét mọi thứ.
Chúng ta sẽ gặp rắc rối nếu tin vào một điều gì đó chỉ vì nó được nhắc đi lặp lại nhiều lần. Nhưng thực tế không phải như vậy. Dù cho con người có giỏi thuyết phục đến đâu thì đó cũng chỉ là một phương tiện hạn chế. Não bộ của chúng ta bị ảnh hưởng bởi ảo giác của sự thật bởi vì bản năng con người thường sử dụng đường tắt để phán xét mọi thứ.
Hãy tỉnh táo trước những gì bạn nghe thấy, và đừng tiếp tay cho sự dối trá
Một khi đã biết về hiệu ứng này, chúng ta có thể tự bảo vệ cho bản thân trước những gì được nghe.
Chúng ta có thể tự hỏi vì sao mình lại tin vào một điều gì đó, và nếu một điều gì đó nghe thấy có lý, liệu có phải vì đó là sự thật, hay vì nó được lặp lại quá nhiều?
Đây là lý do mà các học giả luôn phải dẫn chứng về các lập luận của họ để chúng ta có thể lần tìm ra nguồn gốc chính xác của chúng, thay vì chỉ tin theo bản năng của mình.
Thế nhưng, một trong những cách tốt nhất để bảo vệ cho bản thân khỏi cái ảo giác sự thật, đó là ngăn chặn những điều dối trá. Chúng ta sống trong một thế giới nơi mà sự thật đóng vai trò rất quan trọng, và chi phối toàn bộ mọi sinh hoạt đời sống của mọi cá nhân.
Nếu bạn cứ lặp đi lặp lại một điều gì đó mà không cần sự kiểm tra đầy đủ, liệu nó có thật hay không, thì chính là bạn đang góp phần biến thế giới này thành một nơi mà thật-giả dễ bị lẫn lộn hơn. Hãy nghĩ đến điều này trước khi bạn lặp đi lặp lại một thông tin gì đó.
Tom Stafford
BBC Future
Link tiếng Anh:
Các bác sĩ tâm lý học gọi đây là "ảo tưởng về sự thật" và dưới đây là cách thức phổ biến mà người ta thường thử nghiệm điều này:
Những người tham gia được yêu cầu đánh giá về điều mà họ nghe, có đúng với sự thật đến đâu, ví dụ như chữ "prune" là cách gọi một quả "mận khô".
Đôi lúc có một số điều là hoàn toàn đúng (như điều phía trên), và có khi những người tham gia này được cho nghe những điều không đúng sự thật, ví dụ như chữ "date" (quả chà là) là cách gọi khác của một quả "mận khô".
Sau khi nghỉ giải lao khoảng vài phút hoặc thậm chí vài tuần, những người tham gia quay trở lại cuộc thử nghiệm nhưng lần này họ được yêu cầu đánh giá một số điều mới, trong số những điều mà họ đã từng thấy trong lần thử nghiệm thứ nhất.
Kết quả nghiên cứu cho thấy, có nhiều khả năng người ta sẽ tin những thứ họ đã từng thấy, dù chúng có đúng sự thật hay không, chỉ bởi vì chúng gần gũi với họ hơn.
Kết quả này gần như chứng minh nguyên tắc tuyên truyền của Goebbels.
Và nếu bạn nhìn chung quanh mình, cũng không khó để thấy rằng, các chính trị gia hoặc các nhà quảng cáo đang áp dụng nguyên tắc này ra sao.
Tuy nhiên, yếu tố tác động được ghi nhận trong phòng thí nghiệm chưa hẳn đã là yếu tố tác động lên niềm tin thực sự ngoài đời.
Nếu bạn thực sự có thể biến lời nói dối trở thành sự thật chỉ bằng cách cứ lặp đi lặp lại nó, có lẽ chúng ta đã không cần phải học những cách thuyết phục nào khác.
"Ảo tưởng về sự thật" là thứ vũ khí nguy hiểm trong tay những người làm công tác tuyên truyền như Joseph Goebbels. (Ảnh: Getty Images)
Kiến thức và óc phê bình có giúp bạn vững vàng trước những lời nói dối trá?
Một trong những trở ngại cho việc biến lời nói dối thành điều khiến cho người khác phải tin là thật chính là điều bạn đã biết. Kể cả đó là một lời nói dối có sức thuyết phục đến đâu đi nữa, nhưng vì sao bạn lại phải để cho nó áp đảo cả những điều mình đã biết?
Gần đây, một nhóm nghiên cứu do bà Lisa Fazio từ Đại học Vanderbilt ở Nashville, Tennessee, dẫn đầu đã tìm hiểu ảo ảnh của sự thật có thể tác động lên những kiến thức sẵn có của chúng ta ra sao.
Họ trộn lẫn những điều thật và không thật vào với nhau. Tuy nhiên những điều này được phân loại theo hướng từ dễ đến khó nhận biết ví dụ như "Thái Bình Dương lớn nhất Trái Đất" là một điều có thật và được nhiều người biết, và "Đại Tây Dương là đại dương lớn nhất trên Trái Đất" là điều không có thật, thế nhưng, có nhiều người lại tưởng là thật.
Kết quả cho thấy ảo ảnh sự thật đã phát huy tác dụng đối với cả những điều phổ biến lẫn ít phổ biến hơn. Điều này cho thấy kiến thức có sẵn cũng không giúp cho chúng ta vững vàng hơn trước những lời nói dối được lặp đi lặp lại nhiều lần.
Để bảo đảm tính bao quát, các nhà nghiên cứu thực hiện thêm một cuộc thử nghiệm nữa, trong đó những người tham gia được yêu cầu đánh giá những điều mà họ nghe được có đúng đến đâu, dựa theo thang điểm từ 1 đến 6.
Giới nghiên cứu cũng thực hiện một thử nghiệm song song trong đó những người tham gia được yêu cầu chỉ đánh giá những điều họ nghe là "thật" hay "giả" mà thôi.
Kết quả cho thấy những điều dối trá sẽ được đánh giá cao điểm hơn trên thang điểm từ 1 tới 6 và nhiều khả năng được đánh giá là "thật" nếu được lặp đi lặp lại đủ lâu.
Những điều dù đó là sự thật hay nguỵ tạo, là phổ biến hay ít phổ biến, cũng trở nên dễ tin hơn nếu chúng được lặp đi lặp lại nhiều lần.
"Tuy nhiên, sự thật vẫn là sự thật"
Ban đầu điều này nghe có vẻ như là một tin xấu cho nhân loại, nhưng khi diễn giải qua tâm lý học, bạn cần nhìn vào con số dữ liệu thực tế.
Fazio và các đồng nghiệp nhận ra yếu tố lớn nhất để khiến cho một người tin hay không tin một điều, là liệu nó có thực sự có thật hay không. Việc lặp đi lặp lại một lời nói dối không đủ để che đậy sự thật. Dù có lặp lại hay không thì người ta vẫn nhiều khả năng sẽ tin vào sự thật hơn là lời nói dối.
Điều này cho thấy về lý thuyết, chúng ta luôn cập nhật niềm tin của mình, và sự lặp đi lặp tuy có thể giúp cho một điều nghe giống thật hơn, bất chấp kiến thức hiểu biết có sẵn của chúng ta, thế nhưng, nó không thay thế hoàn toàn kiến thức đó.
Câu hỏi tiếp theo là vì sao lại như vậy?
Câu trả lời đó là việc suy nghĩ có tính logic về tất cả những điều mà bạn nghe thấy đôi khi sẽ quá khó. Bởi vì nếu bạn phải so sánh tất cả những điều mình nghe thấy với kiến thức sẵn có, thì điều đó có lẽ giống như việc bạn vẫn đang nghĩ đến bữa sáng trong lúc trời đã vào đêm khuya.
Chúng ta có như cầu cần nhanh chóng đưa ra những phán đoán hay quyết định, cho nên chúng ta thường đi đường tắt bằng cách suy luận, phỏng đoán, vốn thường đúng nhiều hơn là sai.
Việc đánh giá một điều gì đó có đúng sự thật hay không dựa vào tính cách phổ biến của nó cũng là một cách. Ở bất cứ nơi đâu mà sự thật được lặp đi lặp lại nhiều hơn sự dối trá, ngay cả khi với tỷ lệ 51% - 49%, thì đây vẫn là một cách nhanh chóng và không phù hợp để phán xét mọi thứ.
Chúng ta sẽ gặp rắc rối nếu tin vào một điều gì đó chỉ vì nó được nhắc đi lặp lại nhiều lần. Nhưng thực tế không phải như vậy. Dù cho con người có giỏi thuyết phục đến đâu thì đó cũng chỉ là một phương tiện hạn chế. Não bộ của chúng ta bị ảnh hưởng bởi ảo giác của sự thật bởi vì bản năng con người thường sử dụng đường tắt để phán xét mọi thứ.
Hãy tỉnh táo trước những gì bạn nghe thấy, và đừng tiếp tay cho sự dối trá
Một khi đã biết về hiệu ứng này, chúng ta có thể tự bảo vệ cho bản thân trước những gì được nghe.
Chúng ta có thể tự hỏi vì sao mình lại tin vào một điều gì đó, và nếu một điều gì đó nghe thấy có lý, liệu có phải vì đó là sự thật, hay vì nó được lặp lại quá nhiều?
Đây là lý do mà các học giả luôn phải dẫn chứng về các lập luận của họ để chúng ta có thể lần tìm ra nguồn gốc chính xác của chúng, thay vì chỉ tin theo bản năng của mình.
Thế nhưng, một trong những cách tốt nhất để bảo vệ cho bản thân khỏi cái ảo giác sự thật, đó là ngăn chặn những điều dối trá. Chúng ta sống trong một thế giới nơi mà sự thật đóng vai trò rất quan trọng, và chi phối toàn bộ mọi sinh hoạt đời sống của mọi cá nhân.
Nếu bạn cứ lặp đi lặp lại một điều gì đó mà không cần sự kiểm tra đầy đủ, liệu nó có thật hay không, thì chính là bạn đang góp phần biến thế giới này thành một nơi mà thật-giả dễ bị lẫn lộn hơn. Hãy nghĩ đến điều này trước khi bạn lặp đi lặp lại một thông tin gì đó.
Tom Stafford
BBC Future
Link tiếng Anh:
Comment