Tweet
Có một câu chuyện khá dài của một bệnh nhân người Việt sống ở Canada kể lại chuyện ông mắc bệnh thận phải chạy máy lọc thận và sau đó phải thay 1 thận mới từ người chị ruột đầy cam go, xin phép được giới thiệu với các bạn tham khảo thêm.
Ðến lúc mà tôi hiểu được sự quan trọng của thận trong bộ máy tuần hoàn của con người, do Tạo hóa xếp đặt ra… thì đã quá muộn… hai trái thận của tôi đã teo lại như hái trái táo tàu… khô! Và những gì đã xảy ra kế đó? Một câu hỏi mà các bạn bè của Việt Times tại Toronto đã hỏi tôi, nhân dịp tôi về thăm lại thành phố xưa, một thời đã lội tuyết thức khuya, dậy sớm lo chuyện kinh doanh.…
Tôi vốn không phải là một bác sĩ, cũng không rành gì về y khoa để trình bày một cách rõ ràng về những triệu chứng về bệnh thận, nhưng những gì tôi viết ra đây, là kết tụ của những năm tháng dài đau khổ vì thận hư… và dưới cái nhìn của một bệnh nhân, với những xúc cảm vui buồn của căn bệnh này.
Khoảng 15 năm trước đây, lúc tôi còn ở Montreal, tôi lúc nào cũng tự hào về sức khỏe của mình, bung mình như cánh chim bay lộng gió khắp đó đây… coi thường mưa nắng. Rồi bỗng một hôm, cảm thấy mệt mỏi, con đường dốc gần Parc Lafontaine bỗng trở thành một ngọn đồi Ðồng Long của An Lộc ngày nào, từ văn phòng đến ngân hàng tự nhiên thấy thật xa và mệt mỏi, tim lại đập mạnh… vượt qua khoảng 300 m mà thấy mệt nhoài.. Tôi tự hỏi, tại sao sức mình lại yếu đến thế này nhỉ? Phải chăng những cơn khủng hoảng của việc gia đình bị tan vỡ là nguyên nhân này chăng?
Tôi đến gặp bác sĩ An, người Trưởng Ty Y Tế tại Bình Long ngày nào, một thời cùng nhau tử thủ trong trận chiến Mùa hè đỏ lửa 72, bác sĩ An lắc đầu vì áp huyết lên quá cao 200/120.. À ra thế, tôi đã bị cao huyết áp… một triệu chứng đầu tiên của căn bệnh hư thận này.
Chưa kịp chữa trị thì tôi lại dọn về Vancouver, bỏ lại thành phố Montreal đầy kỷ niệm… con đường thật dài, trên 5,000 km đã nuốt trọn sau 4 ngày lái xe, hầu như không ngừng nghỉ… và những triệu chứng gần như dồn dập… những viên thuốc Adalat từ 20, chuyển sang 30 rồi 60 mg được thay thế tùy theo diễn tiến của mỗi lần đo áp huyết.
Tôi được giới thiệu đến một bác sĩ chuyên môn khám nghiệm, làm biopsy thận mà không cho ra kết quả vì hai trái thận… đã bị teo mất rồi. Quá trễ rồi…
Kết quả thử máu cho thấy, chỉ số creatinine lên cao… Creatinine là độ dơ còn lại trong máu mà thận không lọc ra được, trung bình độ dơ khoảng 110 là bình thường đối với một người đàn ông lúc đó, độ creatinine của tôi lên cao hơn 300 tức là gấp ba lần bình thường. Cho đến một hôm, chỉ số kết quả lên cao khoảng 450 thì bác sĩ Lien, một vị bác sĩ người Trung Hoa chuyên khoa về thận đã thảo luận và quyết định cho tôi đi lọc máu.
Ông ta phân tích, có hai loại: lọc máu và rửa thận. Lọc máu có nghĩa là phải vào bệnh viện để dùng máy chạy thận nhân tạo để lọc chất nước dư trong người ra, đồng thời lọc chất dơ trong máu… danh từ chuyên môn gọi là Hemo-dialysis và lọc 3 ngày một tuần, mỗi lần khoảng 6 tiếng kể cả việc chuẩn bị, và cách thứ hai là rửa thận mà danh từ chuyên môn gọi là Peritoneal Dialysis, cách thức này không phải nhập viện, có thể tự làm lấy tại nhà và mỗi ngày thay nước rửa 4 lần (khoảng 45 phút/ lần) và 7 ngày trong tuần.. Nghe đến đây, tôi xin chọn cách đi lọc máu (hemo-dialysis) và bác sĩ Lien gửi tôi đi gắn ống fustila.
Cuộc đời tôi bắt đầu sẽ… khốn nạn từ đây!
Ống Fustila và Catheter là gì?
Ðể lọc máu, bệnh nhân phải qua một cuộc gỉải phẫu để gắn ống cao su vào các động mạch, và mỗi lần lọc máu, phải dùng hai cây kim dài khoảng 10 cm, như cây kim đan nhỏ và cắm vào ống cao su, gắn trong mạch máu, để một kim hút máu ra, và một kim khác sẽ đưa máu vào.
(Minh họa)
Cuộc giải phẫu kéo dài khoảng 2 tiếng và bệnh nhân sẽ trở về trong ngày, sau đó bệnh nhân phải tập với những trái banh cao su, làm sao cho ống cao su nổi lên trên cánh tay, như những con rắn nhỏ lượn trên cành cây…
Trung bình, sau khi gắn ống fustila khoảng 6 tuần đến 4 tháng thì ống này mới sẵn sàng để dùng lọc máu.. Do đó, bác sĩ khi thấy chỉ số creatinine khoảng 400 là cho đi gắn ống fustila ngay… vì nếu không sẽ chậm trễ trong việc lọc máu.
Trong trường hợp khẩn cấp sau khi gắn fustila mà chưa dùng được, mà bệnh nhân lại cần lọc máu ngay thì bệnh viện sẽ gắn một ống tạm gọi là catheter, tức là nối hai ông cao su có khóa đậy và gắn ở cổ để nối liền với động mạch từ tim.. Cách này cũng được sử dụng một khi không lấy được máu từ các ống fustila tại cánh tay.
Peritoneal Dialysis?
(Minh họa)
Ðây là một phương thức để rửa thận, bệnh nhân phải đục một lỗ ở bụng và gắn vào đó một bộ phận để rửa thận... Mỗi ngày, cứ cách nhau 6 tiếng, phải bơm vào trong bụng một dung dịch để rửa thận và lấy chất dơ ra… Ống này được nối làm hai ống nhỏ, một ống để làm thoát ra các chất nước dơ, và một ống để bơm dung dịch rửa thận, trông giống như bịch nước biển… Cách này có thể làm bất cứ nơi nào, trong phòng làm việc, trong xe hay ở nhà… Muốn đi đâu xa, chỉ cần mang theo các bịch dung dịch đủ dùng.
Khi bác sĩ Lien hỏi tôi, tại sao không chọn phương thức Peritoneal Dialysis này, vừa không phải lệ thuộc với bệnh viện, vừa rẻ tiền, thì tôi đã trả lời, phương thức này khiến cho tôi cảm tưởng như một người tàn phế, suốt ngày cứ phải làm việc này. Tôi là ông sếp (boss) của một công ty mà lúc nào trong văn phòng cũng đeo bịch nước thì sẽ không tốt cho tôi, thà rằng tôi vào bệnh viện 3 lần một tuần, không ai biết… và để trả nợ đời...
Hemo-Dialysis?
Mô hình sự chuyển vận của máy lọc máu
Ðây là một máy chạy thận nhân tạo được chế ra với tác dụng là lọc nước và chất dơ dư trong cơ thể con người bệnh.
Và cuộc đời tôi bắt đầu… khốn nạn với căn bệnh này, mỗi tuần 3 ngày Hai, Tư, Sáu, tay cầm cái giỏ đựng mấy miếng trái cây, vài cái bánh, cuốn truyện… lẽo đẽo lên xe bus handicapped, dành riêng cho người tàn phế, được chở đến bệnh viện và sau đó đón về. Ôi những ngày tung hoành ngang dọc, nay Âu mai Á … còn đâu nữa, mang cái tâm trạng bị tàn phế của một cánh chim bị gãy cánh, đang cố lết về một nơi để tìm chỗ sống cho hết kiếp người, mà Tạo hóa đã an bài cho mình...
*****
Trước khi vào ghế lọc máu, theo thông lệ, bệnh nhân phải được cân, vì khi bị thận hư, việc đi tiểu cũng sẽ bị hạn chế, có người cả tháng không đi tiểu được, chất dơ sẽ đọng lại trong máu, nước dơ sẽ hòa trong máu và làm cho bệnh nhân sẽ lên cân trông thấy.. Việc lên cân này, chính là độ nước dơ không thoát được ra ngoài, và nhờ máy lọc này, sẽ rút số lượng nước ra tương đương với trọng lượng của nước dư ra… Thí dụ lúc đó, bình thường tôi đang cân nặng 75 kg, và khi đi lọc máu, thì thành 79 kg, nghĩa là có 4 kg nước dư, và y tá sẽ setup máy để rút ra 4 kg nước dơ trong vòng 4 tiếng, và sau 4 tiếng lọc, khi cân lại, sẽ chỉ còn khoảng 75 kg, đúng với trọng lượng thật sự của mình.
Những ngày đầu, tôi… ngoan ngoãn "thành thật khai báo" cho y tá biết đúng số cân của mình… nhưng chính vì sự thật thà đó đã hại tôi vì vào những phút chót của lần lọc máu, đôi khi nước dơ chỉ khoảng 3,9 kg mà y tá lại setup là 4 kg, nên 100 gr nước dơ đó, được rút ra với bao nhiêu đắng cay… là vì rút quá độ nước trong máu, khiến cho trong máu có những khoảng trống và hậu quả là những cơn vọp bẻ khủng khiếp kéo đến, tôi quặn mình rên la mà y tá không giúp được gì...
Với sự hướng dẫn bằng kinh nghiệm đời mà các bệnh nhân khác truyền lại, khuyên tôi nên khai bớt một chút để tránh bị vọp bẻ, và một khi đã bị vọp bẻ, thì pha ngay một gói bột "súp gà" (chiken broth) với nước nóng, uống một ly nhỏ, thì cơn vọp bẻ sẽ tan đi.. Tôi luôn nhớ đời với những cơn đau quằn quại này… và sợ hãi việc lọc máu như một cơn ác mộng…
Vì bệnh viện không thể cung cấp đủ chỗ cho việc lọc máu, nên đã có một chương trình lọc máu tại nhà, và bệnh nhân phải có một người thân phụ giúp (và được huấn luyện). Bệnh nhân lọc máu khi họ ngủ, máy sẽ chạy chậm hơn và lâu hơn… Khi được chấp thuận theo chương trình này, sẽ có chuyên viên đến tận nhà để gắn hệ thống điện riêng, gắn ống thoát nước riêng… và căn nhà sẽ được thông báo là… không bao giờ bị cúp điện, cúp nước.
Khi lọc máu có phải uống thuốc không?
Bên cạnh đó, vẫn phải dùng thuốc, vì thận hư, sẽ làm cao máu… thì một viên thuốc cao máu sẽ được thêm vào và nếu thiếu calcium, thì trước mỗi bữa ăn, phải nhai 2,3 viên Tums (calcium) nếu không, cơ thể sẽ hút hết chất calcium trong xương và làm phát sinh ra bệnh mòn xương..
Chưa hết, khi thận không hoạt động, chất hemoglobin (hồng huyết cầu) bị giảm, thì phải chỉnh lại bằng những mũi chích thuốc Aranasep, mà mỗi mũi chích, có giá vào khoảng 500 đô Canada. Tựu chung, khi đi lọc máu sẽ phải tốn kém rất nhiều, giá trung bình khoảng 600 đô cho mỗi lần lọc máu, chưa kể tiền thuốc… tính ra khoảng gần 100,000 đô Canada/mỗi năm, riêng cho việc lọc máu và khoảng 25,000 đô cho tiền thuốc mà chính phủ sẽ tài trợ... trong khi cá nhân tôi chỉ phải trả có 600 đô tiền bảo hiểm sức khỏe cho mỗi năm… Ôi Canada ơi! Nền y tế của bạn thật tuyệt vời, nếu không... thì còn gì để có thể sống được tiếp nữa...
Trước vấn đề này, Cơ quan y tế Canada đã khuyến cáo là bệnh nhân nên đi thay thận… và đây là giấc mơ của những người đi lọc máu… Nếu thay thận, vừa giúp cho bệnh nhân có một cuộc sống bình thường, vừa giúp cho cắt giảm chi phí y tế mỗi năm khoảng 100,000 đô, mà trong khi, chi phí thay thận, chỉ tốn kém khoảng 75,000 đô cho một lần thay thận.. Nhưng vấn đề chính, lấy thận ở đâu để thay đây?
Chờ thận người chết…
Những người đi lọc máu, đều được xếp vào một danh sách chờ đợi, khi có người chết mà họ lúc sinh thời, muốn hiến các bộ phận trong cơ thể như tim, gan, phổi, thận lá lách… v..v.. thì ngay sau khi người đó chết, các bộ phận trên được lấy ra và bỏ vào trong dung dịch cất giữ… một trái thận cắt ra như vậy, để được 48 giờ… và trong 48 giờ đó, phải đi tìm coi trái thận đó phải thật sự "phù hợp" (match) với ai trong danh sách chờ đợi..
Danh sách được xếp theo các loại máu và theo thứ tự thời gian, ai vào danh sách trước, người đó sẽ ưu tiên… Và người nào được chọn, phải vào ngay bệnh viện để làm giải phẫu ghép thận. Thường thường, bệnh viện giấu kín các chi tiết cá nhân về chủ nhân của trái thận, không cho biết thận đó là của nam hay nữ, sắc dân nào… Riêng tại tỉnh ở bang British Columbia này, danh sách chờ đợi cho việc ghép thận có khoảng 500 người, và trung bình chờ đợi từ 8 năm… thì may ra mới được gọi...
Xin thận của người sống...
Ðây là sự hi sinh của một người để cứu mạng một người... và chương trình này gọi là living donor và được chính phủ Canada khuyến khích... Người cho trái thận, dù chỉ còn 1 thận, họ vẫn sống một cuộc đời bình thường...
Sau hai năm lọc máu, tôi tưởng cuộc đời sẽ tàn theo bóng đêm thì bà chị ruột thương yêu từ Việt Nam qua thăm, thấy cậu em tàn tụy nên đã hi sinh và cho em mình một trái thận, và cuộc ghép thận đã thành công...
Thủ tục khá chi tiết, từ lúc bảo lãnh từ Việt Nam sang, thử rất nhiều test để bảo đảm trái thận thật hạp và tốt thì bác sĩ mới nhận, quan trọng nhất là hạp loại máu và các cell… và bác sĩ phải bảo đảm về mọi mặt về y khoa để người cho thận không bị trở ngại về sau.
Muốn được bảo lãnh từ Việt Nam hay từ bất cứ nước nào sang, việc đầu tiên, người cho phải đi khám tại nơi mình trú ngụ, nhờ bác sĩ chuyên khoa về thận và cho biết ý định của mình, sau khi có kết quả khám thận, gửi kết quả cho cơ quan phụ trách việc ghép thận, như tại BC Canada là BC Transplant Society, nơi đây họ sẽ duyệt xét xem kết quả và coi có hạp với người nhận hay không (một cách tổng quát). Nếu hội đủ điều kiện, họ sẽ cấp cho người cho một lá thư mời qua Canada để khám nghiệm (vì họ không tin vào kết quả khám nghiệm tại VN), mọi chi phí di chuyển, đều do thân nhân chịu, ngoại trừ chi phí đi khám nghiệm tại Canada.
Sau khi khám xong về mặt y khoa, người cho thận phải trải qua hai phần test, một với bác sĩ tâm lý, họ muốn chắc rằng, nguyên nhân cho thận đến từ đâu? Vì tình thương? Vì sự ép buộc? Hay vì mua bán trao đổi?... Nếu lý do không rõ ràng, sẽ bị loại ra ngay…
Và còn gặp một chuyên viên về xã hội nữa (Social worker) cũng với những câu hỏi... vớ vẩn, họ muốn biết tâm trạng của người hiến thận là như thế nào, hoàn cảnh xã hội ra sao? Tất cả buổi phỏng vấn này đều được giử kin và riêng tư và không có một người thân liên quan đến người nhận có mặt, để bảo đảm người hiến cho không bị một áp lực nào cả.
(Minh họa)
Sau khi thủ tục đã hoàn tất, việc giải phẫu được sắp xếp cho cả hai người, cùng ngày, người cho mổ trước, lấy thận ra khoảng 3 tiếng và mổ người nhận để ghép thận vào trong cuộc giải phẫu kéo dài khoảng 6 tiếng.
Trước đây, vết mổ người cho rất lớn, vết mổ dài cả 26 cm, chỗ ba sườn để cắt thận ra… và phải đánh thuốc mê bằng cách tiêm vào tủy sống. Nhưng ngày nay, khoa học tiến bộ hơn, chỉ cần đục 3 lỗ nhỏ và rạch một đường nhỏ nơi bụng dưới và cho máy hút trái thận ra… và người hiến cho chỉ nằm bệnh viện 2 ngày, so với 5 ngày như các trường hợp trước đây, trong khi người nhận phải nằm lại trong bệnh viện khoảng 7 ngày… Ngày đầu tiên, theo dõi rất kỹ, cứ mỗi tiếng lại lấy máu một lần để theo dõi chỉ số creatinine lên xuống như thế nào…
(Minh họa)
Ghép thận
Trái thận mới ghép vào, nằm ở vị trí nào trong cơ thể?
Xin thưa, vết mổ rất nhẹ, ở cạnh háng và quả thận mới ghép sẽ nằm giữa thận cũ và bọng đái (bladder), hai trái thận cũ vẫn để nguyên, không có lấy ra...
Việc ghép thận xong, không phải là hết… Và cả cuộc đời còn lại, vẫn phải uống thuốc để chống lại sự đào thải của cơ thể. Vì trong cơ thể con người, bạch huyết cầu hay chất kháng nguyên luôn luôn chống lại các vật lạ xâm nhập để bảo vệ cho cơ thể... Và cơ thể sẽ tìm cách để thải trái thận mới ra, vì nghĩ đây là vật lạ... (Sao nó lại ngu thế!).
Do đó, người được ghép thận mới suốt đời phải uống các loại thuốc anti-reject, mục đích của loại thuốc này, là làm yếu bạch huyết cầu, để cho bạch huyết cầu không thể đánh phá trái thận mới ghép... Ðôi khi, cơ thể yếu, trái thận ghép vào có thể bị thải ra. Ngày nay, khoa học đã tiến bộ, có thể dùng thuốc để giữ thận lại. Có thể nói, việc ghép thận khó 1 thì việc giữ thận khó gấp 10 và tốn kém tiền thuốc rất nhiều...
Vị trí trái thận mới trong cơ thể người nhận
– Hình 1, cuống thận chưa được nối
– Hình 2, thận mới được nối với các mạch máu và bladder
Sau khi ghép thận, hàng tháng người ghép thận phải đi thử máu và đến trung tâm y khoa dành riêng cho người ghép thận để được bác sĩ theo dõi... và uống thuốc rất nhiều, đặc biệt là các loại thuốc để chống lại sự đào thải của cơ thể.
Thận ghép sẽ giữ được bao nhiêu lâu?
Tùy theo từng người, có thể bị reject sau 1 năm, có thể giử được 20 năm… trung bình 7, 8 năm tùy theo người đó bị hư thận vì lý do gì? Một trong những lý do làm hư thận là chất kháng tố IGA, tự tiêu hủy trái thận mà cho đến nay khoa học chưa tìm ra thuốc trị…
Bệnh hư thận sẽ đưa ra một phản ứng và sinh ra bệnh tiểu đường thì bệnh thận này không đến nỗi nguy. Chứ còn vì bệnh tiểu đường mà làm cho hư thận, sẽ đưa đến hậu quả còn nặng hơn là bị mù mắt..
Trái thận mà tôi ghép cách đây 8 năm lại hư, chỉ số creatinine lại cao rồi… bây giờ lại quay lại con đường cũ, và bắt đầu lại từ đầu… Ôi! cái hạn của tôi sao cứ kéo dài... có lẽ sao chiếu bệnh tật năm nay chiếu vào cung Mệnh chăng???
Để kết luận
Tôi viết bài này trong những ngày chuẩn bị thay thận lần thứ hai trong đời, có người bảo là số tôi hên, tìm được thận để thay… nhưng tại sao hên mà lại bị… hư thận. Tôi hên?? Xin thưa là không! Nhưng đây chỉ là tình thương mà giữa con người và con người. Nhiều khi, người Việt chúng ta không hiểu được là cơ thể chỉ cần 1 trái thận cũng dư sức sống còn. Bà chị tôi cho tôi trái thận khi 60 tuổi, 15 năm trôi qua, dù ở Việt Nam, nhưng cơ quan Y tế ở Canada vẫn gửi giấy đi khám thận hàng năm để theo dõi và bảo đảm người hiến cho thận không bị ảnh hưởng…
Viết bài này, trong cái nhìn của một bệnh nhân, tôi mong mỏi đem lại cho quý bạn của một cái nhìn rõ hơn về việc lọc máu, ghép thận và cho thận để quý bạn hiểu và thông cảm cho những bệnh nhân về thận, để biết rằng việc cho một trái thận của mình cho một người thân, hay một người chưa quen để cứu giúp họ thoát qua một căn bệnh hiểm nghèo là điều mà y khoa bảo đảm không ảnh hưởng đến sức khỏe của quý bạn.
Thận hư, phải đi lọc máu… bệnh nhân vẫn sống còn… nhưng với thời gian sẽ không thoát khỏi số mạng. Xin hãy mở rộng tình thương nhân loại để cho người thân, bạn bè hay cả người chưa quen… món quà cho sự sống này.
Vũ Minh Ngọc (tintuccaonien.blogspot)
Ðến lúc mà tôi hiểu được sự quan trọng của thận trong bộ máy tuần hoàn của con người, do Tạo hóa xếp đặt ra… thì đã quá muộn… hai trái thận của tôi đã teo lại như hái trái táo tàu… khô! Và những gì đã xảy ra kế đó? Một câu hỏi mà các bạn bè của Việt Times tại Toronto đã hỏi tôi, nhân dịp tôi về thăm lại thành phố xưa, một thời đã lội tuyết thức khuya, dậy sớm lo chuyện kinh doanh.…
Tôi vốn không phải là một bác sĩ, cũng không rành gì về y khoa để trình bày một cách rõ ràng về những triệu chứng về bệnh thận, nhưng những gì tôi viết ra đây, là kết tụ của những năm tháng dài đau khổ vì thận hư… và dưới cái nhìn của một bệnh nhân, với những xúc cảm vui buồn của căn bệnh này.
Khoảng 15 năm trước đây, lúc tôi còn ở Montreal, tôi lúc nào cũng tự hào về sức khỏe của mình, bung mình như cánh chim bay lộng gió khắp đó đây… coi thường mưa nắng. Rồi bỗng một hôm, cảm thấy mệt mỏi, con đường dốc gần Parc Lafontaine bỗng trở thành một ngọn đồi Ðồng Long của An Lộc ngày nào, từ văn phòng đến ngân hàng tự nhiên thấy thật xa và mệt mỏi, tim lại đập mạnh… vượt qua khoảng 300 m mà thấy mệt nhoài.. Tôi tự hỏi, tại sao sức mình lại yếu đến thế này nhỉ? Phải chăng những cơn khủng hoảng của việc gia đình bị tan vỡ là nguyên nhân này chăng?
Tôi đến gặp bác sĩ An, người Trưởng Ty Y Tế tại Bình Long ngày nào, một thời cùng nhau tử thủ trong trận chiến Mùa hè đỏ lửa 72, bác sĩ An lắc đầu vì áp huyết lên quá cao 200/120.. À ra thế, tôi đã bị cao huyết áp… một triệu chứng đầu tiên của căn bệnh hư thận này.
Chưa kịp chữa trị thì tôi lại dọn về Vancouver, bỏ lại thành phố Montreal đầy kỷ niệm… con đường thật dài, trên 5,000 km đã nuốt trọn sau 4 ngày lái xe, hầu như không ngừng nghỉ… và những triệu chứng gần như dồn dập… những viên thuốc Adalat từ 20, chuyển sang 30 rồi 60 mg được thay thế tùy theo diễn tiến của mỗi lần đo áp huyết.
Tôi được giới thiệu đến một bác sĩ chuyên môn khám nghiệm, làm biopsy thận mà không cho ra kết quả vì hai trái thận… đã bị teo mất rồi. Quá trễ rồi…
Kết quả thử máu cho thấy, chỉ số creatinine lên cao… Creatinine là độ dơ còn lại trong máu mà thận không lọc ra được, trung bình độ dơ khoảng 110 là bình thường đối với một người đàn ông lúc đó, độ creatinine của tôi lên cao hơn 300 tức là gấp ba lần bình thường. Cho đến một hôm, chỉ số kết quả lên cao khoảng 450 thì bác sĩ Lien, một vị bác sĩ người Trung Hoa chuyên khoa về thận đã thảo luận và quyết định cho tôi đi lọc máu.
Ông ta phân tích, có hai loại: lọc máu và rửa thận. Lọc máu có nghĩa là phải vào bệnh viện để dùng máy chạy thận nhân tạo để lọc chất nước dư trong người ra, đồng thời lọc chất dơ trong máu… danh từ chuyên môn gọi là Hemo-dialysis và lọc 3 ngày một tuần, mỗi lần khoảng 6 tiếng kể cả việc chuẩn bị, và cách thứ hai là rửa thận mà danh từ chuyên môn gọi là Peritoneal Dialysis, cách thức này không phải nhập viện, có thể tự làm lấy tại nhà và mỗi ngày thay nước rửa 4 lần (khoảng 45 phút/ lần) và 7 ngày trong tuần.. Nghe đến đây, tôi xin chọn cách đi lọc máu (hemo-dialysis) và bác sĩ Lien gửi tôi đi gắn ống fustila.
Cuộc đời tôi bắt đầu sẽ… khốn nạn từ đây!
Ống Fustila và Catheter là gì?
Ðể lọc máu, bệnh nhân phải qua một cuộc gỉải phẫu để gắn ống cao su vào các động mạch, và mỗi lần lọc máu, phải dùng hai cây kim dài khoảng 10 cm, như cây kim đan nhỏ và cắm vào ống cao su, gắn trong mạch máu, để một kim hút máu ra, và một kim khác sẽ đưa máu vào.
(Minh họa)
Cuộc giải phẫu kéo dài khoảng 2 tiếng và bệnh nhân sẽ trở về trong ngày, sau đó bệnh nhân phải tập với những trái banh cao su, làm sao cho ống cao su nổi lên trên cánh tay, như những con rắn nhỏ lượn trên cành cây…
Trung bình, sau khi gắn ống fustila khoảng 6 tuần đến 4 tháng thì ống này mới sẵn sàng để dùng lọc máu.. Do đó, bác sĩ khi thấy chỉ số creatinine khoảng 400 là cho đi gắn ống fustila ngay… vì nếu không sẽ chậm trễ trong việc lọc máu.
Trong trường hợp khẩn cấp sau khi gắn fustila mà chưa dùng được, mà bệnh nhân lại cần lọc máu ngay thì bệnh viện sẽ gắn một ống tạm gọi là catheter, tức là nối hai ông cao su có khóa đậy và gắn ở cổ để nối liền với động mạch từ tim.. Cách này cũng được sử dụng một khi không lấy được máu từ các ống fustila tại cánh tay.
Peritoneal Dialysis?
(Minh họa)
Ðây là một phương thức để rửa thận, bệnh nhân phải đục một lỗ ở bụng và gắn vào đó một bộ phận để rửa thận... Mỗi ngày, cứ cách nhau 6 tiếng, phải bơm vào trong bụng một dung dịch để rửa thận và lấy chất dơ ra… Ống này được nối làm hai ống nhỏ, một ống để làm thoát ra các chất nước dơ, và một ống để bơm dung dịch rửa thận, trông giống như bịch nước biển… Cách này có thể làm bất cứ nơi nào, trong phòng làm việc, trong xe hay ở nhà… Muốn đi đâu xa, chỉ cần mang theo các bịch dung dịch đủ dùng.
Khi bác sĩ Lien hỏi tôi, tại sao không chọn phương thức Peritoneal Dialysis này, vừa không phải lệ thuộc với bệnh viện, vừa rẻ tiền, thì tôi đã trả lời, phương thức này khiến cho tôi cảm tưởng như một người tàn phế, suốt ngày cứ phải làm việc này. Tôi là ông sếp (boss) của một công ty mà lúc nào trong văn phòng cũng đeo bịch nước thì sẽ không tốt cho tôi, thà rằng tôi vào bệnh viện 3 lần một tuần, không ai biết… và để trả nợ đời...
Hemo-Dialysis?
Mô hình sự chuyển vận của máy lọc máu
Ðây là một máy chạy thận nhân tạo được chế ra với tác dụng là lọc nước và chất dơ dư trong cơ thể con người bệnh.
Và cuộc đời tôi bắt đầu… khốn nạn với căn bệnh này, mỗi tuần 3 ngày Hai, Tư, Sáu, tay cầm cái giỏ đựng mấy miếng trái cây, vài cái bánh, cuốn truyện… lẽo đẽo lên xe bus handicapped, dành riêng cho người tàn phế, được chở đến bệnh viện và sau đó đón về. Ôi những ngày tung hoành ngang dọc, nay Âu mai Á … còn đâu nữa, mang cái tâm trạng bị tàn phế của một cánh chim bị gãy cánh, đang cố lết về một nơi để tìm chỗ sống cho hết kiếp người, mà Tạo hóa đã an bài cho mình...
*****
Trước khi vào ghế lọc máu, theo thông lệ, bệnh nhân phải được cân, vì khi bị thận hư, việc đi tiểu cũng sẽ bị hạn chế, có người cả tháng không đi tiểu được, chất dơ sẽ đọng lại trong máu, nước dơ sẽ hòa trong máu và làm cho bệnh nhân sẽ lên cân trông thấy.. Việc lên cân này, chính là độ nước dơ không thoát được ra ngoài, và nhờ máy lọc này, sẽ rút số lượng nước ra tương đương với trọng lượng của nước dư ra… Thí dụ lúc đó, bình thường tôi đang cân nặng 75 kg, và khi đi lọc máu, thì thành 79 kg, nghĩa là có 4 kg nước dư, và y tá sẽ setup máy để rút ra 4 kg nước dơ trong vòng 4 tiếng, và sau 4 tiếng lọc, khi cân lại, sẽ chỉ còn khoảng 75 kg, đúng với trọng lượng thật sự của mình.
Những ngày đầu, tôi… ngoan ngoãn "thành thật khai báo" cho y tá biết đúng số cân của mình… nhưng chính vì sự thật thà đó đã hại tôi vì vào những phút chót của lần lọc máu, đôi khi nước dơ chỉ khoảng 3,9 kg mà y tá lại setup là 4 kg, nên 100 gr nước dơ đó, được rút ra với bao nhiêu đắng cay… là vì rút quá độ nước trong máu, khiến cho trong máu có những khoảng trống và hậu quả là những cơn vọp bẻ khủng khiếp kéo đến, tôi quặn mình rên la mà y tá không giúp được gì...
Với sự hướng dẫn bằng kinh nghiệm đời mà các bệnh nhân khác truyền lại, khuyên tôi nên khai bớt một chút để tránh bị vọp bẻ, và một khi đã bị vọp bẻ, thì pha ngay một gói bột "súp gà" (chiken broth) với nước nóng, uống một ly nhỏ, thì cơn vọp bẻ sẽ tan đi.. Tôi luôn nhớ đời với những cơn đau quằn quại này… và sợ hãi việc lọc máu như một cơn ác mộng…
Vì bệnh viện không thể cung cấp đủ chỗ cho việc lọc máu, nên đã có một chương trình lọc máu tại nhà, và bệnh nhân phải có một người thân phụ giúp (và được huấn luyện). Bệnh nhân lọc máu khi họ ngủ, máy sẽ chạy chậm hơn và lâu hơn… Khi được chấp thuận theo chương trình này, sẽ có chuyên viên đến tận nhà để gắn hệ thống điện riêng, gắn ống thoát nước riêng… và căn nhà sẽ được thông báo là… không bao giờ bị cúp điện, cúp nước.
Khi lọc máu có phải uống thuốc không?
Bên cạnh đó, vẫn phải dùng thuốc, vì thận hư, sẽ làm cao máu… thì một viên thuốc cao máu sẽ được thêm vào và nếu thiếu calcium, thì trước mỗi bữa ăn, phải nhai 2,3 viên Tums (calcium) nếu không, cơ thể sẽ hút hết chất calcium trong xương và làm phát sinh ra bệnh mòn xương..
Chưa hết, khi thận không hoạt động, chất hemoglobin (hồng huyết cầu) bị giảm, thì phải chỉnh lại bằng những mũi chích thuốc Aranasep, mà mỗi mũi chích, có giá vào khoảng 500 đô Canada. Tựu chung, khi đi lọc máu sẽ phải tốn kém rất nhiều, giá trung bình khoảng 600 đô cho mỗi lần lọc máu, chưa kể tiền thuốc… tính ra khoảng gần 100,000 đô Canada/mỗi năm, riêng cho việc lọc máu và khoảng 25,000 đô cho tiền thuốc mà chính phủ sẽ tài trợ... trong khi cá nhân tôi chỉ phải trả có 600 đô tiền bảo hiểm sức khỏe cho mỗi năm… Ôi Canada ơi! Nền y tế của bạn thật tuyệt vời, nếu không... thì còn gì để có thể sống được tiếp nữa...
Trước vấn đề này, Cơ quan y tế Canada đã khuyến cáo là bệnh nhân nên đi thay thận… và đây là giấc mơ của những người đi lọc máu… Nếu thay thận, vừa giúp cho bệnh nhân có một cuộc sống bình thường, vừa giúp cho cắt giảm chi phí y tế mỗi năm khoảng 100,000 đô, mà trong khi, chi phí thay thận, chỉ tốn kém khoảng 75,000 đô cho một lần thay thận.. Nhưng vấn đề chính, lấy thận ở đâu để thay đây?
Chờ thận người chết…
Những người đi lọc máu, đều được xếp vào một danh sách chờ đợi, khi có người chết mà họ lúc sinh thời, muốn hiến các bộ phận trong cơ thể như tim, gan, phổi, thận lá lách… v..v.. thì ngay sau khi người đó chết, các bộ phận trên được lấy ra và bỏ vào trong dung dịch cất giữ… một trái thận cắt ra như vậy, để được 48 giờ… và trong 48 giờ đó, phải đi tìm coi trái thận đó phải thật sự "phù hợp" (match) với ai trong danh sách chờ đợi..
Danh sách được xếp theo các loại máu và theo thứ tự thời gian, ai vào danh sách trước, người đó sẽ ưu tiên… Và người nào được chọn, phải vào ngay bệnh viện để làm giải phẫu ghép thận. Thường thường, bệnh viện giấu kín các chi tiết cá nhân về chủ nhân của trái thận, không cho biết thận đó là của nam hay nữ, sắc dân nào… Riêng tại tỉnh ở bang British Columbia này, danh sách chờ đợi cho việc ghép thận có khoảng 500 người, và trung bình chờ đợi từ 8 năm… thì may ra mới được gọi...
Xin thận của người sống...
Ðây là sự hi sinh của một người để cứu mạng một người... và chương trình này gọi là living donor và được chính phủ Canada khuyến khích... Người cho trái thận, dù chỉ còn 1 thận, họ vẫn sống một cuộc đời bình thường...
Sau hai năm lọc máu, tôi tưởng cuộc đời sẽ tàn theo bóng đêm thì bà chị ruột thương yêu từ Việt Nam qua thăm, thấy cậu em tàn tụy nên đã hi sinh và cho em mình một trái thận, và cuộc ghép thận đã thành công...
Thủ tục khá chi tiết, từ lúc bảo lãnh từ Việt Nam sang, thử rất nhiều test để bảo đảm trái thận thật hạp và tốt thì bác sĩ mới nhận, quan trọng nhất là hạp loại máu và các cell… và bác sĩ phải bảo đảm về mọi mặt về y khoa để người cho thận không bị trở ngại về sau.
Muốn được bảo lãnh từ Việt Nam hay từ bất cứ nước nào sang, việc đầu tiên, người cho phải đi khám tại nơi mình trú ngụ, nhờ bác sĩ chuyên khoa về thận và cho biết ý định của mình, sau khi có kết quả khám thận, gửi kết quả cho cơ quan phụ trách việc ghép thận, như tại BC Canada là BC Transplant Society, nơi đây họ sẽ duyệt xét xem kết quả và coi có hạp với người nhận hay không (một cách tổng quát). Nếu hội đủ điều kiện, họ sẽ cấp cho người cho một lá thư mời qua Canada để khám nghiệm (vì họ không tin vào kết quả khám nghiệm tại VN), mọi chi phí di chuyển, đều do thân nhân chịu, ngoại trừ chi phí đi khám nghiệm tại Canada.
Sau khi khám xong về mặt y khoa, người cho thận phải trải qua hai phần test, một với bác sĩ tâm lý, họ muốn chắc rằng, nguyên nhân cho thận đến từ đâu? Vì tình thương? Vì sự ép buộc? Hay vì mua bán trao đổi?... Nếu lý do không rõ ràng, sẽ bị loại ra ngay…
Và còn gặp một chuyên viên về xã hội nữa (Social worker) cũng với những câu hỏi... vớ vẩn, họ muốn biết tâm trạng của người hiến thận là như thế nào, hoàn cảnh xã hội ra sao? Tất cả buổi phỏng vấn này đều được giử kin và riêng tư và không có một người thân liên quan đến người nhận có mặt, để bảo đảm người hiến cho không bị một áp lực nào cả.
(Minh họa)
Sau khi thủ tục đã hoàn tất, việc giải phẫu được sắp xếp cho cả hai người, cùng ngày, người cho mổ trước, lấy thận ra khoảng 3 tiếng và mổ người nhận để ghép thận vào trong cuộc giải phẫu kéo dài khoảng 6 tiếng.
Trước đây, vết mổ người cho rất lớn, vết mổ dài cả 26 cm, chỗ ba sườn để cắt thận ra… và phải đánh thuốc mê bằng cách tiêm vào tủy sống. Nhưng ngày nay, khoa học tiến bộ hơn, chỉ cần đục 3 lỗ nhỏ và rạch một đường nhỏ nơi bụng dưới và cho máy hút trái thận ra… và người hiến cho chỉ nằm bệnh viện 2 ngày, so với 5 ngày như các trường hợp trước đây, trong khi người nhận phải nằm lại trong bệnh viện khoảng 7 ngày… Ngày đầu tiên, theo dõi rất kỹ, cứ mỗi tiếng lại lấy máu một lần để theo dõi chỉ số creatinine lên xuống như thế nào…
(Minh họa)
Ghép thận
Trái thận mới ghép vào, nằm ở vị trí nào trong cơ thể?
Xin thưa, vết mổ rất nhẹ, ở cạnh háng và quả thận mới ghép sẽ nằm giữa thận cũ và bọng đái (bladder), hai trái thận cũ vẫn để nguyên, không có lấy ra...
Việc ghép thận xong, không phải là hết… Và cả cuộc đời còn lại, vẫn phải uống thuốc để chống lại sự đào thải của cơ thể. Vì trong cơ thể con người, bạch huyết cầu hay chất kháng nguyên luôn luôn chống lại các vật lạ xâm nhập để bảo vệ cho cơ thể... Và cơ thể sẽ tìm cách để thải trái thận mới ra, vì nghĩ đây là vật lạ... (Sao nó lại ngu thế!).
Do đó, người được ghép thận mới suốt đời phải uống các loại thuốc anti-reject, mục đích của loại thuốc này, là làm yếu bạch huyết cầu, để cho bạch huyết cầu không thể đánh phá trái thận mới ghép... Ðôi khi, cơ thể yếu, trái thận ghép vào có thể bị thải ra. Ngày nay, khoa học đã tiến bộ, có thể dùng thuốc để giữ thận lại. Có thể nói, việc ghép thận khó 1 thì việc giữ thận khó gấp 10 và tốn kém tiền thuốc rất nhiều...
Vị trí trái thận mới trong cơ thể người nhận
– Hình 1, cuống thận chưa được nối
– Hình 2, thận mới được nối với các mạch máu và bladder
Sau khi ghép thận, hàng tháng người ghép thận phải đi thử máu và đến trung tâm y khoa dành riêng cho người ghép thận để được bác sĩ theo dõi... và uống thuốc rất nhiều, đặc biệt là các loại thuốc để chống lại sự đào thải của cơ thể.
Thận ghép sẽ giữ được bao nhiêu lâu?
Tùy theo từng người, có thể bị reject sau 1 năm, có thể giử được 20 năm… trung bình 7, 8 năm tùy theo người đó bị hư thận vì lý do gì? Một trong những lý do làm hư thận là chất kháng tố IGA, tự tiêu hủy trái thận mà cho đến nay khoa học chưa tìm ra thuốc trị…
Bệnh hư thận sẽ đưa ra một phản ứng và sinh ra bệnh tiểu đường thì bệnh thận này không đến nỗi nguy. Chứ còn vì bệnh tiểu đường mà làm cho hư thận, sẽ đưa đến hậu quả còn nặng hơn là bị mù mắt..
Trái thận mà tôi ghép cách đây 8 năm lại hư, chỉ số creatinine lại cao rồi… bây giờ lại quay lại con đường cũ, và bắt đầu lại từ đầu… Ôi! cái hạn của tôi sao cứ kéo dài... có lẽ sao chiếu bệnh tật năm nay chiếu vào cung Mệnh chăng???
Để kết luận
Tôi viết bài này trong những ngày chuẩn bị thay thận lần thứ hai trong đời, có người bảo là số tôi hên, tìm được thận để thay… nhưng tại sao hên mà lại bị… hư thận. Tôi hên?? Xin thưa là không! Nhưng đây chỉ là tình thương mà giữa con người và con người. Nhiều khi, người Việt chúng ta không hiểu được là cơ thể chỉ cần 1 trái thận cũng dư sức sống còn. Bà chị tôi cho tôi trái thận khi 60 tuổi, 15 năm trôi qua, dù ở Việt Nam, nhưng cơ quan Y tế ở Canada vẫn gửi giấy đi khám thận hàng năm để theo dõi và bảo đảm người hiến cho thận không bị ảnh hưởng…
Viết bài này, trong cái nhìn của một bệnh nhân, tôi mong mỏi đem lại cho quý bạn của một cái nhìn rõ hơn về việc lọc máu, ghép thận và cho thận để quý bạn hiểu và thông cảm cho những bệnh nhân về thận, để biết rằng việc cho một trái thận của mình cho một người thân, hay một người chưa quen để cứu giúp họ thoát qua một căn bệnh hiểm nghèo là điều mà y khoa bảo đảm không ảnh hưởng đến sức khỏe của quý bạn.
Thận hư, phải đi lọc máu… bệnh nhân vẫn sống còn… nhưng với thời gian sẽ không thoát khỏi số mạng. Xin hãy mở rộng tình thương nhân loại để cho người thân, bạn bè hay cả người chưa quen… món quà cho sự sống này.
Vũ Minh Ngọc (tintuccaonien.blogspot)
Comment