Đọc thêm:
Các bài báo có sai sót về COVID-19 được trích dẫn trung bình 53 lần trên mỗi bài báo trong nghiên cứu và giới truyền thông

Một cuộc điều tra về các nghiên cứu liên quan đến COVID-19 cho thấy, trong số hơn 270,000 bài báo được đăng tải kể từ khi đại dịch bắt đầu, có 212 bài báo bị thu hồi được trích dẫn 2,697 lần, với con số trung bình là 53 lần cho mỗi bài báo.

Một cuộc nghiên cứu đã bị cho thu hồi khi đề cập đến việc thuốc chống sốt rét Hydroxychloroquine làm gia tăng nguy cơ tử vong và rối loạn nhịp tim. Đây là bài báo được trích dẫn nhiều nhất với 1,360 lượt trích dẫn tại thời điểm trích xuất dữ kiện này.

Theo ông Steve McDonald, đồng tác giả của cuộc điều tra và là giám đốc của Cochrane Australia, các quy trình xuất bản thường bị ảnh hưởng bởi đại dịch COVID-19.

Là chuyên gia nghiên cứu cao cấp, ông McDonald, cho biết: "Chúng tôi đang nỗ lực nhằm đưa các thông tin chính xác và minh bạch đến với công chúng một cách nhanh nhất. Cùng với đó, do có nhiều người khác cũng thực hiện và nhanh chóng công bố nghiên cứu về COVID, số lượng cho thu hồi các bài viết không chính xác đang có sự gia tăng đột biến".

18% các trích dẫn từ các bài báo bị cho thu hồi mang ý nghĩa quan trọng và "có thể gây ra ảnh hưởng trực tiếp đến việc chăm sóc bệnh nhân", các tác giả viết trong bài nghiên cứu cho biết.

Bất chấp việc bị thu hồi, các bài báo vẫn gây ra nhiều thiệt hại do được các chuyên gia nghiên cứu trong lĩnh vực này trích dẫn, tạo ra ngày càng nhiều sự hổn loạn thông tin hơn.

Nhiều cuộc nghiên cứu cũng được đưa tin ra trên các phương tiện truyền thông, làm thay đổi xu hướng hoạch định chính sách, bao gồm các biện pháp nhằm giãn cách xã hội, hạn chế đi lại và kiểm soát lây nhiễm, gây ra vô số sự gián đoạn trong sinh hoạt đời sống của người dân.
Nhân viên chăm sóc sức khỏe Dante Hills (trái) chuyển giấy tờ cho một phụ nữ trong xe tại điểm xét nghiệm COVID-19 bên ngoài Công viên Marlins, tiểu bang Miami, ngày 27/07/2020. (Ảnh: Lynne Sladky/AP Photo)

Việc cho thu hồi là giải pháp nhằm bảo vệ giúp tránh các lỗi lầm và hành vi sai trái, chấm dứt các cuộc nghiên cứu gây ảnh hưởng xấu đến ý tưởng khoa học và thực hành lâm sàng, đồng thời là điều rất quan trọng để duy trì tính chính xác toàn vẹn của khoa học.

Tuy nhiên, báo cáo cho thấy ngay cả các tập san y khoa nổi tiếng cũng trở nên khá hấp tấp trong đại dịch COVID-19.

Điều này xảy ra sau khi có hàng trăm bài báo về COVID-19 bị xóa do đã vi phạm các tiêu chuẩn đạo đức, chẳng hạn như dùng thông tin cá chân của bệnh nhân giả mạo hoặc đáng nghi ngờ, và sau đó đã bị các tập san y khoa nổi tiếng cho thu hồi hoặc xóa đi vĩnh viễn.

Hỗn loạn với các giải pháp điều trị thay thế
Bằng chứng về việc tài liệu nghiên cứu làm thay đổi quỹ đạo ra quyết định của các chính phủ được thấy rõ trong trường hợp của kháng thể đơn dòng. Phương pháp này đã làm dấy lên nhiều sự tranh cãi sau khi một số khoa học gia cho biết, một số nhãn hiệu của phương pháp điều trị COVID-19 chính không tỏ ra hiệu quả đối với biến thể Omicron.

Vài tháng sau khi bản in gốc do giới khoa học viết ra được đăng tải, kháng thể đơn dòng "sotrovimb" đã bị rút lại "Giấy phép Sử dụng Khẩn cấp", khiến cho các giới thẩm quyền hoạch định chính sách chuyển sang dùng thuốc trị COVID-19, như remdesivir.

Cơ quan An toàn Thực phẩm và Dược phẩm Hoa Kỳ (FDA) sau đó đã mở rộng việc chỉ định remdesivir cho phương pháp điều trị ngoại trú và bệnh nhân nhi.

Cuối cùng, các phê bình gia phản ứng đại dịch đã đưa kháng thể đơn dòng vào nhóm điều trị thay thế, khiến cho phương pháp này bị hạn chế sử dụng hoặc bị công khai xem xét kỹ lưỡng là không an toàn hoặc không có hiệu quả.
Một túi truyền kháng thể đơn dòng Regeneron. (Ảnh: Joe Cavaretta/South Florida Sun-Sentinel via AP)

Một ví dụ quan trọng khác về việc các chính phủ và Tổ chức Y tế Thế giới đã hành động dựa trên dữ liệu bị nghi ngờ gian lận và không thể kiểm chứng là ví dụ về nghiên cứu chất hydroxychloroquine.

Được đăng trên tập san Lancet vào tháng 05/2020, cuộc nghiên cứu này đi đến kết luận cho rằng, các loại thuốc hydroxychloroquine và chloroquine đã làm gia tăng khả năng bị tử vong do COVID-19 vào thời điểm mà loại thuốc này phần lớn chưa được thử nghiệm đầy đủ.

Các tác giả của cuộc nghiên cứu tuyên bố đã thu thập hồ sơ y tế của gần 100,000 bệnh nhân từ hàng trăm bệnh viện trên sáu lục địa. Nhưng hơn 100 khoa học gia sau khi phân tích lại, có phát hiện ra có những vấn đề lớn trong đó, bao gồm điều chỉnh không đầy đủ các biến số, thiếu đánh giá về mặt đạo đức và các con số dường như không có liên quan gì đến các bệnh nhân ở Úc và Phi Châu.

Bài báo, dù đã bị cho thu hồi sau hai tuần, lại gây ra chấn động trong giới khoa học, khiến cho Tổ chức Y tế Thế giới và chính quyền Pháp quyết định đình chỉ các sự thử nghiệm lâm sàng có liên quan đến hydroxychloroquine trong cách điều trị bệnh COVID-19.

Mặc dù một số cuộc nghiên cứu cho biết bệnh nhân có thể gặp phải vấn đề về tim khi uống thuốc hydroxychloroquine hoặc chloroquine, nhưng các loại thuốc này đã được phê duyệt từ nhiều thập niên trước đây và được mọi người sử dụng trong lịch sử để chống lại bệnh sốt rét và các bệnh khác với ít các tác dụng phụ.

Tại sao điều này lại xảy ra?
Ông McDonald nói rằng các bản in sơ bộ ("preprint") cho phép tác giả cho công bố phiên bản đầu tiên của bài báo nghiên cứu trước khi được phê duyệt hoặc đăng tải trên tập san khoa học, dẫn đến các bằng chứng khoa học về virus COVID-19 đáng ngờ, vì các học giả có thể khai thác các sơ hở trong quy trình nghiên cứu.

"Hơn nữa, các cuộc nghiên cứu bị thu hồi cũng không được kiểm tra nghiêm ngặt", ông McDonald nói.

Ông nói: "Về mặt lý thuyết, khi mọi người trích dẫn các cuộc nghiên cứu bị thu hồi, họ nên trích dẫn theo cách phê phán, chỉ ra rằng những bài báo này đạ bị thu hồi vìkết quả trong đó không đáng tin cậy, không chính xác"

"Nhưng những gì mà chúng tôi phát hiện ra là, trên thực tế, trong rất nhiều trường hợp, ngay cả khi nhóm tác giả trích dẫn bài báo bị cho thu hồi từ rất lâu, họ không hề đề cập đến việc bài báo bị thu hồi đó".

"Họ đang lấy đó để làm bằng chứng cho thấy rằng, 'sự can thiệp cụ thể này có hiệu quả tốt', hoặc 'không có gì là sai trái với cuộc nghiên cứu đó'. Do vậy, họ đã trích dẫn các bài báo bị cho thu hồi một cách thiếu phê phán".

Khối lượng nghiên cứu khoa học về COVID-19 so với các đại dịch khác
Các nguồn tin khác nhau tuyên bố rằng, có khoảng 90,000 đến 450,000 bài báo về COVID-19 đã được gửi trực tuyến kể từ khi đại dịch bắt đầu, vượt xa các đại dịch khác "về số lượng".

Một nguồn tin cũng cho biết, có gần 28,000 bài báo nghiên cứu về COVID-19 được đăng tải vào năm 2020, tăng đến gần 68,000 bài trong cả năm 2021 và 2022. Trong khi đó, một nghiên cứu khác cho biết có 404,541 bài báo về COVID-19 từ năm 2020 đến năm 2022 đã được đăng tải lên.

Viện Thông tin Khoa học đã kiểm tra sự phát triển của các nghiên cứu liên quan đến năm đại dịch: SARS, MERS, H1N1, virus Zika và COVID-19.

Họ phát hiện chỉ H1N1 có số lượng nghiên cứu gần bằng COVID-19, đạt mức cao nhất là khoảng 1,300 bài vào năm 2011.

Ông McDonald cho biết đại dịch đã bộc lộ những điểm yếu trong việc xuất bản các bài viết về khoa học, đây sẽ là lời cảnh cáo cho cộng đồng khoa học y tế.
Ông nói: "Việc trích dẫn một cách mù quáng các bài báo — bất kể chúng được công bố ở đâu — mà không đánh giá trước độ tin cậy hoặc tình trạng đã bị thu hồi, có thể khuếch đại ra mức sai lầm của các cuộc nghiên cứu kém chất lượng và gian lận, từ đó gây hại cho chính những người bệnh mà các cuộc nghiên cứu đó lẽ ra đem lại nhiều lợi ích".